Cá lạnh đông câu:

Do chữ "Thủy hàn ngư bất nhị" (Nước lạnh cá không ăn câu) ý chỉ việc làm không ăn thua với ý muốn.

Cách Duy: Cách bức màn, nói sự xa cách âm dương.

Hán Vũ đế nhờ một tay phù thủy chiêu hồn người vợ yêu họ Lý hiện về sau một bức màn.
Ký mộng - Nguyễn Du:
Đời khấp bất chung ngữ.
Phảng phất như cách duy. (Nghẹn ngào không nói được hết lời, phảng phất như cách nhau một bức màn).

Cam La:

Mưu sĩ thời Chiến quốc, năm 12 tuổi thờ Lã Bất Vi, tể tướng nhà Tần. ông được cử đi sứ nước Triệu, thuyết phục vua Triệu cắt đất 5 thành dâng Tần. Khi trở về, Cam La được Tần phong làm Thượng Khanh.

Cầm Tháo:

ả ca kỹ ở Tây Hồ thuộc đất Hàng Châu. Một lần tiếp văn sĩ Tô Đông Pha, nghe ông đọc 2 câu thơ: "Môn ngoại lãnh lạc yên mã hy, lão đại giá tác thương nhân phụ" (Ngoài cửa lạnh lùng xe ngựa vắng, tuổi giá duyên kết chú phường buôn.)
Cầm Tháo tỉnh ngộ bèn cắt tóc đi tu.

Can chi: Gồm Thiên can và địa chi.

Can có thập can là 10 dấu hiệu về trời gồm: Giáp, ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỹ, Canh, Tân, Nhâm, Quý.
Chi có thập nhị chi là 12 dấu hiệu thuộc về đất gồm: Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi.
Can và Chi chỉ ngày, giờ tháng, năm.

Can Tương: Tên thanh gươm quý.

Can Tương vốn là người nước Ngô thời Xuân Thu, có vợ là nàng Mạc Gia. Vua Ngô sai đúc kiếm, Mạc Gia cắt tóc, cắt móng tay mình bỏ vào lò, sắt thép mới chảy ra, lấy đúc được 2 thanh gươm, một thanh đặt tên là Can Tương, một thanh là Mạc Gia. (Theo "Chính tự thông", "Ngô Việt Xuân Thu").

Càn Khôn: Kiền Khôn: Trời, đất.

Đây là tên 2 quẻ trong Kinh dịch, tượng trưng trời, đất.
Lời sớ của Trình Di nói: Càn là đầu muôn vật cho nên là trời, là dương, là cha... Khôn là quẻ đối nhau với Càn. Càn lấy chính bền làm trinh, không thì mềm thuận làm trinh. Việc làm của người quân tử mềm thuận mà lợi... Lợi cho muôn vật đều chủ ở khôn. Vì cuộc sinh thành đều là công của đất cỏ, nên khôn là đất, là âm, Là mẹ.
Bích Câu Kỳ ngộ:
Ra vào kim khuyết quỳnh lân.
Treo tranh Yên thủy, giắt bầu kiền khôn.

Cang mục:

Bản thảo cương mục do Lý Thời Trân đời Minh soạn, gồm 52 quyển nói về tính chất các vị thuốc.

Canh Đà:

Đà là tên một giống cá có chân, dài vài trượng, da bền có thể bưng làm trống được, tiếng kêu rất lớn, mỗi lần kêu rất đúng với mỗi trống canh.

Cánh hồng:

Ví người tài cao học rộng.
Chim hồng bay thường cao hơn các loài chim khác (Hồng đoàn, Hồng phí).
Phú Tào thực: Phiên nhược kinh hồng, uyển nhược du long (Nhẹ nhàng bay vút như chim hồng khi kinh hải, uyển chuyển mềm mại như con rồng khi lượn chơi).
Là tả hình dáng nhẹ nhàng, uyển chuyển của nữ thần sông Lạc.
Tề công dã ngữ: Trương tâm kiều hạ xuân ba lục, tằng thị kinh hồng chiếu ảnh lai (Đau lòng khi thấy lớp sóng biếc dưới cầu nơi đã từng có bóng con Hồng kinh hãi rọi xuống).

Cảnh kỹ:

Lê Cảnh Kỹ, trước làm quan nhà Trần, sau làm quan nhà Hồ đến chức Hành Khiển.

Cảnh Nghi:Tên tự của Lương Thế Vinh. Xem Trạng nguyên họ Lương

Cao Đường: (Phú).

Tên một bài phú của Tống Ngọc, nước Sở. Xem Tống Ngọc.

Cao sơn lưu thủy: Xem Nước non.

Cao Tổ:

Hán Cao Tổ Lưu Bang, người sáng lập nhà Hán sau khi phá Tần, diệt Sở.

Cao Vọng (Núi):

Núi ở làng Bình Lễ, huyện Kỳ Anh. Năm Đinh Hợi Hồ Hán Thương bị bắt ở đây.

Cáo họ Nhâm:

Liêu trai chí dị: Nữ yêu họ Nhâm rất đẹp, lấy chàng Trịnh Sinh. Sau mấy tháng vợ chồng đưa nhau ra ngoài thành chơi, gặp người đi săn dắt chó. Nàng Nhâm chợt ngã ngựa hóa thành cáo rồi bị chó săn cắn chết. (ý nói sự thay hình đổi dạng).

Cảo Khanh:

Tức Nhan Cảo Khanh, người đất Lâm Nghi, tự Mãn, tính cương trực.
Tục Thông Chí: Thời Đường Huyền Tông, ông làm Thái thú Thường Sơn. Khi có biến An Lộc Sơn, giặc bất ngờ đánh úp thành. Cảo Khanh chưa nghĩ ra kế chống thành thì lương thực, tên bắn đã cạn, thành bị vây hãm rồi ông bị bắt. An Lộc Sơn dụ ông, nói: "Nếu đầu hàng ta sẽ cho làm Thái thú". Cảo Khanh trừng mắt mắng rằng: "Ta làm tôi nhà Đường, giữ lòng trung nghĩa, vì nước trừ bọn giặc chúng mày. Giận nổi chưa chém được đầu mày để tạ vua chứ lòng nào theo chúng mày làm phản ?". Cảo Khanh chửi mắng không ngớt, bị chúng cắt lưỡi rồi giết chết.

Cảo kinh: Kinh đô cũ của nhà Chu.

Cát đằng: Chỉ người vợ lẽ. Xem Cát Lũy

Cát lũy: Chỉ người vợ lẽ.

Kinh thi : Nam hữu cù mộc, cát lũy luy chi; Lạc chi quân tử, phúc lý luy chi.
Nghĩa là: Núi nam có cây to giống dây sắn, dây bìm leo lên quanh gốc cây; bà vợ cả hiền hậu, thiên tính vui vẽ, không bụng ghen tuông, phúc lộc thế nào cũng làm yên vui cho người khác.

Cát nguyên: Xem Tin cá.

Cát pha: Tên đất.

Thần tiên truyện: Phí Trường Phòng được thầy học cho 1 chiếc gậy trúc, khi đi đến bãi Cát pha, Phí bỏ gậy lại thì cây gậy bổng hóa thành con rồng xanh.
Xem
Phí Trường Phòng.

Cảo thơm: Do chữ Phương cảo: Pho sách thơm, sách hay.

Cảo thơm lần giỡ trước đèn.

Cắp dùi Bác Lãng:

Sử ký: Trương Lương là người nước Hàn, cha và ông của ông làm tướng quốc trải 5 đời vua Hán. Khi cha chết, Lương còn ít tuổi, chưa từng làm quan nước Hàn. Khi Hàn bị Tần Thủy Hoàng tiêu diệt, Lương bèn đem tất cả gia tài, tìm thích khách giết vua Tần để báo thù cho nước Hàn.
Lương tìm được 1 lực sĩ, làm 1 cái chùy sắt nặng 120 cân. Tần Thủy Hoàng đi chơi ở miền đồng, Lương và người thích khách rình đánh Tần Thủy Hoàng ở bãi cát Bác Lãng nhưng đánh nhằm phải xe tùy tùng. Tần Thủy Hoàng nổi giận sai lùng khắp thiên hạ, cốt lùng cho được Trương Lương. Lương bèn đổi tên họ, sau theo Bái công bày mưu lập kế giúp Bái công diệt Tần, Sở, dựng nghiệp nhà Hán.

Cầm đuốc chơi đêm:

Do chữ Bỉnh chúc dạ du, ý nói thời gian qua mau, đời người ta quá ngắn, phải tranh thủ mà vui chơi.
Cổ thi: Trú đoản khổ dạ trường hà bất bỉnh chúc du ? nghĩa là: Ngày ngắn khổ nổi đêm dài, sao không cầm đuốc chơi đêm.
Lý Bạch: Quang âm giả bách đại chi quá khách
- - - Nhi phù sinh nhược mộng vi hoan kỷ hà
      Cổ nhân bỉnh chúc dạ du lương hữu dĩ giả
    Nghĩa là: Ngày giờ thì như người khách đi qua mãi mãi trăm đời, mà kiếp phù sinh của con người thì như một giấc mộng, vui được bao nhiêu. Cổ nhân cầm đuốc chơi đêm thật có lý do vậy.

Cầm đường: Nơi làm việc của quan huyện.

Lã thị Xuân thu: Mật Tử Tiện làm quan đất Đan Phụ, ngồi gẩy đàn cầm, thân không ra khỏi công đường mà đất Đan Phụ được trị.

Cần: (Cửa bể), Tức Cửu Cờn, thuộc huyện Quỳnh Lưu, Nghệ Tĩnh.

Cầu Lam: Xem Lam Kiều

Cầu ô: Cầu do quạ làm ra để Ngưu Lang và Chức Nữ gặp nhau.

Xem Chức Nữ, Ngưu Lang

Cầu Lá buông:

Gia định thành thông chí: Cầu lá buông ở tỉnh Biên Hòa, bắc ngang qua cái rạch gọi là Rạch Lá buông. Buông là một thứ cây thấp mọc thành rừng, lá to trắng dùng lợp nón, làm áo tơi và buồm thuyền. Từ Bình Thuận đi Biên Hòa nhiều nơi có cầu lá buông.

Cầu Xanh: Cầu Lam. Xem Cầu Lam, Lam kiều

Cỏ Ngu:

Ngu mỹ nhân là vợ Sở Vương Hạng Võ (Gọi là nàng Ngu Cơ). Khi Hạng Võ thế cùng chạy đến Cai Hạ. Nàng rút gươm tự vẫn.
Tương truyền hương hồn nàng không tan, hóa thành 2 khóm cỏ trên mộ, ngày đêm cứ quấn quít vào nhau, người ta gọi là Cỏ ngu (Ngu mỹ nhân.

Con gái hiền trong sách:

Liêu trai chí dị: Lang Ngọc Trụ là một thư sinh ở Bành Thành rất mê sách, suốt ngày chỉ cặm cụi đọc sách. Lúc còn sống, thân phụ anh có viết một bài "khuyến dụ" dán ở chổ ngồi có câu: Thú thê mạc hiện vô lương môi. Thư trung hữu nữ nhan như ngọc (Lấy vợ đừng giận vì không có người nối dõi, trong sách có người đẹp mặt như ngọc).
Ngọc Trụ ngày thường ngâm đọc, ngoài 30 tuổi vẫn chưa lấy vợ vì anh ta một lòng tin tưởng trong sách sẵn có mỹ nhân, lo gì mà chẳng có vợ.
Một hôm, đêm đã khuya, chàng đang còn mãi mê đọc bộ Hán thư đến nữa quyển thứ 8 thì thoáng thấy một hình mỹ nhân nhỏ nằm ép trong sách. Chàng giật mình nghĩ bụng chắc cô gái nhan như ngọc ở trong sách là đây chăng ? nhìn kỹ mặt mày thấy như người, một lúc thì mỹ nhân cử động rồi mĩm cười, lớn bằng người thật, rõ ràng là tuyệt thế giai nhân, lừ lừ bước xuống. Ngọc Trụ kính cẩn hỏi rằng: "Nàng là vị thần tiên nào giáng thế ?" người con gái đáp: "Thiếp họ Nhan, tên Như Ngọc, vốn biết chàng đã từ lâu và cũng đã được chàng để ý đến. Nếu thiếp không đến gặp chàng thì chắc sẽ làm chàng không còn tin lời cổ nhân nữa" Ngọc Trụ mừng lắm bèn cùng Như Ngọc kết làm vợ chồng. Lấy nhau được 2 năm, Như Ngọc từ biệt đi mất vì Ngọc Trụ không bỏ được thú mê sách.
- Bích câu kỳ ngộ:
Đã người trong sách là duyên.
Mấy thu hạt ngọc Lam điền chưa đông

Con tạo: Chỉ tạo hóa. Xem Hóa nhi

Cố Thiệu:

Loại tụ: Đời Tam quốc, Cố Thiệu làm quan Thái thú quận Dư Chương, thường phá hủy các đền thờ của những vị thần bất chính. Sau thấy thần miếu Lư Sơn hiện lên đòi làm trả. Không bao lâu sau thì ốm mà chết.

Cổ Lâu: Khu đất Hồ Quý Ly cắt dâng cho người Minh, có cả thảy 59 thôn.

Côn Lôn nô:

Hiệp khách thường giúp cho những lứa đôi chia lìa nhau được sum họp (Tình sử).

Côn Sơn:

Núi ở xã Chi Ngại, Phương Sơn, Hải Hưng, nay là huyện Chí Linh, Hải Hưng.
Thời Trần Đế Nghiễn, Hồ Quý Ly tiếm quyền. ông ngoại Nguyễn Trãi là quan Tư đồ Trần Nguyên Đán. Thấy vận nhà Trần sắp mất bèn xin về hưu dưỡng ở núi này và đặt tên là Thanh Hư động, ông mất ở đây năm 1390.
Nguyễn Trãi lúc nhỏ đã ở Côn Sơn với ông ngoại, thời Minh chiếm cũng có lần về Côn Sơn. Kháng Minh thành công, ông làm quan triều Thái Tổ, Thái Tông. Có thời gian ông xin về ở ẩn ở đây.

Công danh chi nữa, ăn rồi ngũ:

Lấy ý câu thơ "Phù thế công danh thực dữ biên" là của Tô Đông Pha ca ngợi Trương Hàn nhân việc Hàn tiên đoán việc Quýnh bị giết hại.
Bài thơ gọi là "Tam hiền tán". Phù thế công danh thực dữ niên.
Quý Ưng chân đắc thủy trung tiên.
Bất tu cánh thuyết tri cơ tảo.
Chỉ vị thuần lô giã tự hiền. (Công danh ở cõi đời không gì bằng ăn với ngũ. Quý Ưng thực là người tiên trong miền sông nước. Chỉ miền Ngô Giang quê hương Trương Hàn (Quý Ưng là hiệu của Hàn). Không cần phải nói là sớm tri cơ. Chỉ 1 sự là biết ăn canh thuần gõi Vược cũng là người giỏi rồi).
Xem
Thuần Vược

Cốt Đãi Ngột Lang:

Tướng giỏi của Mông Cổ, từng đem quân đi đánh lấy nước Nam Chiếu (Nước trước kia vào khoảng giữa 2 tỉnh Vân Nam và Tứ Xuyên (Trung Quốc), đóng đô ở Đại Lý (Vân Nam).

Cốt nhục tử sinh:

Làm mọc thịt lại ở xương tàn, làm sống lại người đã chết. Chỉ ơn cứu nguy, cứu sống rất sâu nặng.
Tả truyện: Vi Tử Phùng nói: Ngô biện thân thác, phu tử sở vị sinh tử nhi nhục cốt giả (Ta xem thân thúc phu tử như là người đã làm sống lại kẻ đã chết, làm đâm thịt lại ở xương tàn).
Lời chú nói: "Ta đã chết mà thân thúc cứu ta sống, ta đã là đống xương tàn mà thân thúc làm cho đâm thịt ra", ý nói cái ơn cứu sống lại.
- Kiều:
Dám nhờ cốt nhục tử sinh.
Còn nhiều kết cỏ ngậm vành về sau !

Cù mộc: Chỉ người vợ lẽ. Xem Cát lũy

Cúc pha:

Tên một tập thơ của Nguyễn Mộng Tuân, người làng Phủ Lý, Đông Sơn, Thanh Hóa. ông đỗ khoa Canh Thìn (1440) đời nhà Hồ, làm quan nhà Lê đến Tả nạp Ngôn, Khinh xa đô úy.

Cung bích: Bởi chữ: Cung tường, chỉ cửa thày dạy học.

Luận ngữ: Tử Cống viết: Thi chí cung tường, tứ chi tường giã, tường giã cập kiên, khuy kiến thất gia chi bảo, phu tử chi tường số nhận, bất đắc kỳ môn chi nhập, bất kiến tông miếu chi mỹ, bách quan chi phú" (Thầy Tử Cống nói rằng: thí dụ tài đức như những bức tường trong cung thất, Tứ tôi là bức tường cao đến vai, nên người ta có thể đứng ngoài nhìn thấy những cái tốt đẹp trong nhà. Thầy tôi là bức tường cao mấy nhận, nếu người ta không tìm được cửa tiến vào thì không thấy cái tốt đẹp trong nhà tông miếu, cùng sự phồn vinh của bá quan).

Cung Ngao lầu Thẩn:

Chỉ hiện tượng sinh ra do chiết xạ quang tuyến (mirrage) thường thấy trên mặt biển hay sa mạc, ý nói những cảnh tượng hư ảo.
Từ Hán có chữ: "Thẩm lâu", "Hải thị thẩm lâu"
Tam Tề lược ký nói: Nơi con Thẩn trên mặt biển kết thành lâu đài gọi là "chợ biển" (Hải thị).
Bản thảo nói: Cùng thuộc loại giao long có con Thẩn, dáng tựa co rắn nhưng to hơn, có sừng, có thể phun khí ra làm thành lâu đài thành quách.

Cung Quảng: Do chử "Quảng Hàn cung", chỉ cung trăng.

Long Thành lục: Đường Minh Hoàng nhân đêm trung thu cùng đạo sĩ Hồng Đô Khánh lên chơi cung trăng, thấy có biển đề: "Quảng hàn thanh hư chi phủ" (Phủ rộng, sạch, trong, rỗng).

Cung Quế xuyên dương: Chỉ việc thi đỗ, công thành danh toại.

Cung Quế: Cung trăng, vì tục truyền trên mặt trăng có cây Quế.
Từ Hán có chữ: "Chiết Quế", "Thiềm cung" cũng chỉ nghĩa thi đỗ.
Xuyên dương: Dưỡng Do Cơ thời Xuân thu làm Quản đại phu nước Sở nổi tiếng giỏi, đứng cách xa lá liễu trăm bước (Bách bộ) mà bắn trăm phát trúng cả trăm (Bách bộ xuyên dương). Khi Tấn Sở đánh nhau ở đất Yên Lăng, Do Cơ ngồi xổm mà bắn quân Tấn chết rất nhiều.
Trần Nguyệt Lão (Đời Đường): "Chiết quế nhất chi tiên hứa ngã, xuyên dương tam tiễn tận kinh nhân" (Bẻ quế một nhánh nhường ra trước, xuyên dương 3 phát làm kinh sợ tất cả mọi người).
- Xem Khóc dây cung, Dưỡng Do Cơ
  Lâm tuyền kỳ ngộ
Lá dương một phát đưa tên bắn.
Đèn sách cho cam thuở học hành.

Cung Thiềm:

Thiềm là con cóc, cung là cung điện. Chỉ mặt trăng, nghĩa bóng chỉ việc thi đỗ.

Cứ Hồ: Tên một ngọn núi gần cửa bể Điển Du.

Cửa Hầu: Cửa của các bậc Vương hầu, nhà quyền quý.

Toàn Đường thi thoại: Thôi Giao Hán đời Đường có người tỳ thiếp yêu đoan trang xinh đẹp, sau vì nghèo mà phải đem bán cho Vu Địch là người có tước hầu. Thôi Giao thương nhớ vô cùng. Nhân tiết hàn thực, nàng phải ra ngoài thì gặp Tôi Giao đứng dưới gốc cây Liễu. Nàng khóc rồi hẹn với Thôi Giao là sẽ giữ trọn lời ước cũ. Thôi Giao làm thơ tặng nàng có câu: "Hầu quân nhất nhập thâm như hải, tòng thử tiêu lang thị lộ nhân" (Cửa Hầu khi đã vào khỏi thì mất hút sâu như bể, từ đấy chàng Tiêu đã như người qua đường).
- Hoa tiên:
Vã nơi rốn bể cửa Hầu.
Ra vào vì chút thẳm sâu ngại ngùng.

Cửa Sài: Do chữ "Sài môn": Đóng chặc cửa.

Hậu hán thư: Ư thị sài môn tuyệt tân khách. (Thế là đóng chặc cửa không tiếp khách).

Cưỡi Hạc lên Dương Châu:

Tức muốn trở thành tiên, thoát khỏi vòng trói buộc của quan hệ xã hội.
Phí Vân Vĩ, người nước Thục thời Tam quốc tu luyện thành tiên thường cưỡi hạc vàng đi ngao du khắp nơi và đã dừng lại ở lầu Hoàng hạc (thuộc Dương Châu xưa, nay thuộc huyện Vũ Xương, Hồ Bắc, Trung Quốc) rồi cưỡi hạc vàng bay lên núi.
Có thuyết chỉ người tiên tên là Tử An đã từng cưỡi Hạc vàng bay qua đây.

Cưỡi Rồng: Chỉ việc lấy được chồng tốt.

Sở quốc tiên hiền truyện: Hoàng Hiếu (Sách "Sử học ký" chép là Hoàng Thương) và Lý Ưng là 2 danh sĩ đời Hậu Hán, đều lấy con gái Thái úy Hoàn Yên. Người đương thời bảo rằng 2 cô con gái họ Hoàn được cưỡi rồng (Thừa Long)

Cương thường:

Gồm Tam cương và Ngũ thường, là các đạo lý sống ở đời (theo đạo Khổng).
Tam cương: Quân thần cương (Đạo vua, tôi), Phu thê cương (Đạo vợ chồng), Phụ tử cương (Đạo cha con).
Ngũ thường: Nhân, Nghĩa, lễ, trí, tín.

Cưu ma: Tức Cưu ma la thập, người ấn độ, thời Hậu tấn vào Trung quốc, dịch rất nhiều kinh phật.

Cửu đỉnh: Chỉ quyền lực.

Tương truyền vua Đại Vũ thu thập đồng trong thiên hạ đúc thành 9 cái đỉnh tượng trưng cho 9 châu (Vùng đất). Các vua thời Tam đại đời trước đời sau cứ truyền mãi cho nhau tượng trưng cho quyền lực trị vì thiên hạ.
Vạn chọn vần cửa đỉnh chỉ bổng lộc nhiều, quyền lực lớn, giàu sang phú quý.

Cửu giang:

Tên một hệ thống sông ngòi thuộc vùng Giang Tây, ở đây có nhiều thắng cảnh.

Cửu kinh:

Chín bộ sách kinh điển của đạo Nho, gồm: Kinh Dịch, Kinh Thư, Kinh Thi, Kinh Lễ, Luận ngữ, Mạnh Tử, Đại học và Trung Dung.

Cửu Linh: Tên một tướng đời Đường. Xem Khúc Giang Công

Cửu Nguyên: Chỉ âm phủ, còn gọi là Cửu Tuyền.

Cửu nguyên là nơi để mộ các quan khách đại phu nước Tấn thời Xuân Thu, nay thuộc tỉnh Sơn Tây.
Lễ ký: Dĩ tùng tiên đại phu ư Cửa nguyên (Đã theo các tiên đại phu ra đất Cửu Nguyên) ý nói chết, mộ đặt ở đó.
Xem Cửa tuyền, Suối vàng

Cửu tuyền: Chỉ âm phủ.

Xem Cửa nguyên, Suối vàng

Cừu họ Ngũ: Mối thù của nhà Họ Ngũ, tức Ngũ tử Tư.

Xem Ngũ Tử Tư

Chàng Tiêu: Tiếng xưng hô của người con gái đối với tình nhân.

Câu này xuất phát từ câu: "Tòng thử tiêu lang thị lộ nhân" (Chàng Tiêu đã thành người qua đường) của Thôi Giao.
- Kiều:
Có điều chi nữa mà ngờ.
Khách qua đường để hững hờ chàng Tiêu Xem Cửa Hầu

Chàng Vương:

Tức Vương Duy, một nhà thơ đồng thời là họa sĩ nổi tiếng đời Đường. Tô Thức đời Tống khen Vương Duy trong thơ có vẽ, trong vẽ có thơ (Thi trung hữu họa, họa trung hữu thi). Đồng Kỳ Xương đời Minh thì cho Vương Duy là ông tổ của lối họa Sơn thủy "Nam Tông".

Chày sương: Là cái chày, cối ngọc để giã linh dược. Xem Lam Kiều

Chằm Vân Mộng:

Tên một cái hồ lớn ở tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc, xưa là 2 đầm Vân và Mộng. Đầm Vân ở Giang Bắc, đầm Mộng ở Giang Nam, sau cả hai bị bồi đắp thành một vùng đất màu mỡ, dân cư đông đúc, cảnh vật rất đẹp nên gọi chung là Vân Mộng.
Tư Mã Tương Như có câu: "Thôn Nhược Vân Mộng già bác cửu cơ kỳ hung trung" (Nuốt 8, 9 cái đầm Vân Mộng vào trong bụng), ý nói chí khí lớn lao.

Chắp cánh liền cành:

Tức Tỷ dực liên chi, Nói việc vợ chồng gắn bó thương yêu lâu dài, mãi mãi có nhau.
Bạch Cư dị: Tại thiên nguyện tác ly dực điểu, Tại địa nguyện vi liễm ký chí. (Trên trời nguyện làm chim liền cách, dưới đất nguyện làm cây liền cành).
Sưu thần ký: Hàn Bằng làm quan đại phu nước Tống, vợ là Hà Thị sắc đẹp hơn người bị tên hôn quân Tống Khang Vương cướp đi mất. Hà thị bí mật để lại cho Hàn Bằng bức thư tỏ ý liều chết. Khang Vương cầm tù Hàn Bằng, Hàn Bằng tự sát. Hà thị biết chuyện bèn ngầm bận áo đẹp cùng Khang Vương lên đài cao chơi rồi bất thình lình lao mình xuống tự tử. Hà thị có để lại thư xin cùng được chôn chung với Hàn Bằng. Tên hôn quân căm giận sai chôn Hà thị ở chỗ khác đối diện mộ Hàn Bằng. Qua một đêm bổng mộ nào cũng có cây Tử mọc lên, rễ liền nhau ở dưới, ngọn cành liền nhau ở trên, thường có đôi chim uyên ương đến đậu, tiếng hót rất thảm thiết.
Truyện khác: Trương Liêm Xuân ở Dương Châu lấy Tào Bích là người cùng làng. Giặc đến, hai vợ chồng chạy trốn bị rơi xuống hồ chết. Năm sau, ở hồ ấy mọc lên 2 hoa sen cùng chung một đài.
Sách Kinh Nhã nói ở phương Nam có giống chim chỉ có một mắt, một cánh nên 2 con phải chắp cánh lại để bay.
- Cung oán ngâm khúc
Tranh tỷ dực nhìn ra chim nọ.
Đồ liên chi lần trỏ hoa kia

Chân Vũ:

Tên vị thần cai quản phương Bắc. Theo thần thoại cổ thì thần Chân Vũ là tướng nhà trời được đưa xuống giúp trần gian trị Hồ tinh.

Châu 9 khúc:

Tên một loại ngọc quý, hình như con ốc, có 9 lớp xoáy.

Châu Diệc: Chu dịch.

Sách Kinh dịch đời nhà Chu, đây là bộ sách Triết học rất cổ của Trung Quốc nói về lẽ biến chuyển (dịch) của tự nhiên và xã hội. Sách có 8 quẻ chính (Bát quái), mỗi quẻ nguyên có 3 hào (3 vạch), sau chồng lên thành 6 hào. 8 quẻ có 6 hào này lại giao đối với nhau thành 64 quẻ, 384 hào, thể hiện lẽ biến chuyển của vũ trụ và xã hội loài người.
Trong xã hội cũ, Chu dịch thường được khai thác các mặt huyền bí dùng làm sách bói toán.

Châu lệ: Chỉ nước mắt.

Triệu Hổ (đời Đường): Thiếp cữu thùy Châu lệ (Thiếp nước mắt đã tuôn lâu rồi). Xem Giọt hồng

Châu trần: Chỉ cuộc hôn nhân xứng đôi vừa lứa.

Tên một thôn (Nay thuộc huyện Phong, tỉng Giang Tô) chỉ có 2 họ Châu và Trần đời đời làm thông gia với nhau. Người sau dùng từ này để chỉ cuộc hôn nhân xứng đôi vừa lứa.
- Kiều:
Thực là tài tử giai nhân.
Châu trần còn có châu trần nào hơn.

Chém rắn: Nói việc đạp bằng những khó khăn để giành thiên hạ.

Sử ký: Cao Tổ (Hán Cao tổ) uống rượu say đang đêm đi qua đầm. Cao tổ sai người đi trước, người này quay về bảo: "Đàng trước có một con rắn lớn chắn ngang đường, xin quay lại". Cao tổ say nói: "Kẻ tráng sĩ đã đi thì sợ cái gì". Bèn tiến lên rút kiếm chém rắn. Rắn bị diệt, con đường mở rộng.

Chén rượu Hồng môn: Chỉ việc phục kích nhưng không thành.

Sử ký: Bái công đóng quân ở Bái thượng. Hạng Vũ nghe Phạm Tăng định đem quân tiêu diệt Bái công. Bái công hoảng sợ đến Hồng Môn yết kiến xin lỗi Hạng Vương. Hạng vương giữ Bái công ở lại rồi theo kế Phạm Tăng giết Bái công ngay trên tiệc.
Phạm Tăng năng đưa mắt nhìn Hạng Vương, đưa cái vòng ngọc quyết ra hiệu. Như thế 3 lần nhưng Hạng Vương vẫn im lặng. Phạm Tăng đứng lên gọi Hạng Trang đến bảo: "Quân vương là người bất nhẫn, anh phải vào chúc thọ, chúc thọ xong xin múa kiếm, nhân đó đâm Bái công ở chổ ngồi rồi giết đi". Sau nhờ có Phàn Khoái, Trương Lương giúp nên Bái Công mới thoát về được Bá Thượng. Phạm Tăng tức giận rút kiếm đập vỡ chén ngọc, nói: "Chà, thằng trẻ con, không thể bàn mưu kế được. Người đoạt thiên hạ của Hạng vương nhất định là Bái công. Bọn ta sẽ bị bắt làm tù hết."

Chế Thắng phu nhân:

Tức nàng Nguyễn Bích Châu, cung nữ của vua Trần Duệ Tông. Nhà vua nam chinh tới Kỳ Hoa gặp gió to thuyền đi không được. Vua bèn trai giới bí mật cầu đảo, đặt người cung nữ ấy lên chiếc mâm vàng, để trôi trên mặt nước dâng cho Thủy thần. Do có chuyện báo ơn đó nên thường linh ứng. Người dân bèn lập đền thờ ở bên ngoài cửa bể. Nàng được phong là thượng đẳng thần. Vũng dưới gọi là "Vũng Nàng" (Nương loan).

Chi thất: Nhà ướp cỏ Chi, ý chỉ nơi người quân tử.

Sách Khổng Tử gia ngữ: ở cùng người quân tử như vào nhà ướp cỏ Chi Lam, lâu ngày hóa thơm mà không hay.
- Hoa tiên:
Cạn lời lưu mới thưa rằng.
"Từ vào Chi thất xem bằng long môn"

Chỉ hồng: Xích thằng, chỉ việc xe duyên vợ chồng, việc nhân duyên do trời định.

Do điển "Xích thằng hệ túc" nghĩa là Dây đỏ buộc chân (vợ chồng).
Tục u quái lục: Vi Cố nhân một đêm trăng đi dạo chơi gặp một ông lão ngồi tựa lưng vào một cái túi lớn, trong túi có đựng đầy những sợi dây đỏ, hướng về phía mặt trăng mà kiểm sách. Vi Cố hỏi, ông lão trả lời đây là văn thư kết hôn của thiên hạ. Còn những sợi dây đỏ thì dùng buộc chân những đôi trai gái thành vợ chồng, dù cho hai bên có thù oán nhau, ở xa nhau không cùng quê quán nhưng khi dây chỉ đỏ đã buộc chân họ lại rồi, tất sẽ ăn ở hòa hợp.
- Kiều:
Dù khi lá thắm chỉ hồng.
Nên chăng thì cũng tại lòng mẹ cha

Chỉ Nam xa: Một loại xe có máy nhận ra phương hướng thời xưa.

Tống sử: Năm Diên Khánh thứ 5 đời vua Nhân Tông, quan lang trung bộ Công là Yên Thúc bắt đầu chế tạo Chỉ Nam Xa, có sớ tâu lên vua nói: "Hoàng đế đánh nhau với Xuy Vưu ở Trác Lộc. Xuy Vưu ra phép làm sương mù dày đặc, quân lính không còn biết phương hướng nào nữa. Hoàng đế mới bày chế ra Chỉ Nam Xa. Đến đời Chu Thành Vương, Việt Thường khi đưa đồ cống phải 2 lần dịch khi nói chuyện. Đến lúc trở về, sứ giả quên mất đường. Chu Công lấy Chỉ Nam Xa cho đưa sứ giả về."

Chị Hằng: Hằng Nga ở cung trăng. Xem Hằng nga.

Chích Trợ (Núi):

Còn gọi là núi Chiếc đũa, một ngọn núi đứng trơ trơ như hình chiếc đũa ở huyện Nga Sơn, Thanh Hóa.

Chiêu Quân: Tên tự của Vương Tường.

Hán Thư: Chiêu quân là con gái nhà lương thiện, có nhan sắc bị tuyển vào làm cung nữ thời Hán Nguyên đế. Bấy giờ cung nữ có nhiều, Nguyên đế phải sai Mao Diên Thọ vẽ hình từng người rồi theo đó mà vời người nào ưng ý. Các cung nữ khác đút lót cho thợ vẽ để được tô điểm thêm, riêng Chiêu quân không chịu làm việc đó nên vua không vời đến. Năm Cảnh Ninh thứ nhất, Thiền Vu (Vua Hung Nô) vào triều, đem hậu lễ tạ vua Hán xin được làm tôi và để tỏ tình thân, Thiền Vu xin vua Hán cho một người đẹp để lập làm hoàng hậu. Nguyên đế bằng lòng bèn theo tranh chọn Vương Chiêu quân tiến Thiền Vu. Khi qua cửa ải, Chiêu quân có gẩy khúc đàn tì bà tỏ lòng nhớ nước nhớ nhà vô tận.
- Kiều:
Quá quan này khúc Chiêu quân.
Nữa phần luyến chúa, nữa phần tư gia

Chiếu Bạch (Núi): Tên ngọn núi thuộc huyện Nga Sơn, Thanh Hóa.

Chim Việt đậu cành Nam: Chỉ lòng nhớ nước.

Chim Việt sinh ra ở đất Việt, cảm thụ được khí ấm áp nên khi bay đi xứ khác hễ đậu tất đậu cành phía Nam là phía ấm áp hợp với chỗ quê hương (Nước Việt là nước thuộc phía Nam Trung Quốc).

Chim xanh: Chỉ người đưa tin.

Hán Vũ cố sự: Ngày mồng 7 tháng 7, vua Hán Vũ Đế ngồi ở điện Thừa Hoa bổng có con chim xanh bay đến đậu trước điện, vua hỏi, Đông Phương Sóc tâu: "Thế chắc Tây Vương Mẫu sắp đến đấy !" Một lát sau, quả nhiên Tây Vương Mẫu đến, có hai người thị nữ áo xanh tức là hai con chim xanh lúc trước. (Lời chua sách Đường Thi).
- Kiều:
Thâm nghiêm kín cổng cao tường.
Cạn dòng Lá thắm dứt đường chim xanh

Chín chữ: Cửu tự cù lao: Chỉ công sinh thành, nuôi dưỡng của cha mẹ.

Chín chữ này là: Sinh (sinh đẻ), Cúc (nuôi), Vũ (vuốt ve), Súc (cho bú), Trưởng (lớn), Dục (dạy), Cố (chăm nom), Phục (theo tính dạy), phục (giữ gìn).
Kinh thi: Ai ai phụ mẫu, sinh ngã cù lao... phu hề sinh ngã, mẫu hề cúc ngã, phủ ngã, súc ngã, Trường dục ngã, cố ngã, phúc ngã, xuất nhập, Phục ngã, dục báo chi đức, hạo thiên võng cực." (Xót thương cha mẹ ta, sinh ta ra siêng năng khó nhọc... Cha ta sinh ta ra, mẹ ta nâng đỡ ta từ trong bụng, Cha mẹ ta đã vỗ về, nuôi nấng cho ta bú mớm, bồi bổ cho ta khôn lớn, dạy cho ta lời khôn lẽ phải, lo lắng theo dõi khi ta đi đâu, dựa theo tính ta mà khuyên răn ta, che chở, giữ gìn cho ta. Muốn báo đền ơn đức cha mẹ, công đức đó như trời rộng, không có giới hạn).
- Thạch Sanh:
Đội ơn 9 chữ cù lao.
Ba xuân tấc cỏ nghĩ sao cho đành
- Vân Tiên:
Thương thay 9 chữ cù lao.
3 năm nhũ bộ biết bao nhiêu tình

Chín trời: Cửu thiên: 9 phương trời, ý nói sự bao lạ.

Lã Thị Xuân Thu: Trung ương là "Quân thiên", Đông là"Thượng thiên",ứ Đông bắc là "Biến thiên", Bắc là "Huyền thiên", Tây Bắc là "U thiên", Tây là "Hạo thiên", Tây Nam là "Chu thiên", Nam là "Viêm thiên", Đông Nam là "Dương thiên",

Chó gà Tề khách: Chỉ những người có tài vặt và được quý trọngù.

Trong số các tân khách nhà Mạnh Thường quân nước Tề có người có tài vặt bắt chước tiếng chó sủa, gà gáy.
Đông Chu Liệt Quốc: Mạnh Thường quân là tướng nước Tề được phái sang sứ nước Tần. Mạnh Thường Quân cùng hơn nghìn tân khách, hơn 100 cỗ xe theo hướng Tây mà đi đến Hàm Dương vào yết kiến vua Tần. Vua Tần nghe gièm có ý định giết Mạnh Thường quân. Mạnh Thường Quân muốn có chiếc áo cầu lông trắng để biếu Yêu Cơ (Thiếp yêu của vua Tần) để nhờ nàng xin hộ vua Tần. Mạnh Thường Quân dò hỏi khắp tân khách xem có ai có thể kiếm được chiếc áo cầu đó hay không. Ai nấy đều im không đáp. Sau đó có người khách nói là có thể giả làm chó vào kho trộm lại chiếc áo cầu đã biếu vua Tần để biếu Yêu Cơ. Người khách quả đã làm được điều đó. Nhờ đó Yêu Cơ mới nói giúp vua Tần cho Mạnh Thường quân về Tề. Mạnh Thường Quân sợ vua Tần đổi ý bèn ngay đêm hôm ấy gấp đường ra đi. Đến cửa Hàm Cốc mới vào nữa đêm, cửa quan đã khóa chặt từ lâu rồi. Mạnh thường quân sợ có quân đuổi theo, mong ra khỏi cửa quan ngay nhưng cửa quan đến gà gáy mới mở. Mạnh Thường Quân lo sợ, bồn chồn. Trong đám hạ khách có người khác bắt chước được tiếng gà gáy bèn cất tiếng gáy lên. Bao nhiêu gà quanh đó đều gáy theo. Cửa quan mở, Mạnh Thường quân cùng quan khách qua cửa quan gấp đường về Tề. ông bảo 2 người khách kia rằng: "Từ nay được thoát khỏi miệng hùm là nhờ sức chó sủa gà gáy đó." Xem Mạnh Thường quân

Chu: Nhà Chu thời cổ Trung quốc.

Nhà Chu (họ Cơ) thời cổ Trung Quốc kéo dài từ năm 1122 trước Công nguyên tới năm 249 trước Công nguyên. Tính ra 874 năm. Khởi đầu từ Chu Vũ Vương nhà ân tới khi Chu Noãn Vương bị nhà Tần diệt. Tổng cộng truyền 31 đời, 35 vị vua.
Nhà Chu gồm Tây Chu và Đông Chu.

Chu Bột: Người chép sử thời Hán. Xem Viết Châu biên sách Hán

Chu Công:

Thông Chí: Chu Công họ Cơ tên Đán, là em Chu Vũ Vương, chú Chu Thành Vương. Vũ vương mất, Thành Vương còn bé. Chu Công sợ thiên hạ mới định bèn lên nhiếp chính. Bôn Quản Thúc là em Vũ Vương ganh tị mới đặt điều tung lời gièm pha, ý nói Chu Công sẽ làm hại Thành Vương. Thành Vương nghe lời gièm. Chu Công phải lánh sang Đông Đô.
Về sau, Thành Vương nghĩ ra hối hận mới đón Chu công về nước cùng lo việc triều chính. ông cải định quan chế, đặt ra lễ pháp làm cho văn vật nhà Chu thêm hoàn bị.

Chung tư trập trập:

Tên một bài thơ trong Kinh thi chúc tụng cảnh con đàn cháu đống. Chung tư là tên một loài châu chấu mỗi lần đẻ rất nhiều, trứng nở thành châu chấu con. Lời tự nói: "thơ Chung tư là thơ chúc tụng các bà hậu phi con cháu đông đúc, là nói các bà như loài châu chấu (chung tư), không lòng ghen ghét nên con cháu đông đúc vậy.

Chùy Bác Lãng sa: Xem cắp dùi Bác Lãng

Chuyện trại Tây:

Truyền kỳ mạn lục: Xưa có người học trò tên Hà Nhân, quê ở Thiên Trường. Khoảng năm Thiệu Bình ngụ ở kinh sư tòng học cụ ức trai (Nguyễn Trãi). Mỗi buổi đi học, đường tất phải qua phường Khúc Giang. Trong phường có cái trại Tây, dinh cơ cũ của quan Thái sư triều Trần, thường gặp hai người con gái trong vườn. Sinh làm quen và đi lại ân ái, cuối cùng mới vỡ lẽ ra đó là hồn ma của những cây hoa, cây liễu trong vườn.

Chuyết am:

Hiệu của Lý Tử Tấn, người làng Triều Đông, huyện Thượng Phúc (Thường Tín, Hà Đông). ông đỗ khoa Canh Thìn (1480) đời Nhà Hồ, sau làm quan nhà Lê đến chức Hàn Lâm.

Chữ Đồng Tử:

Truyền thuyết dân gian: Thời Hùng Vương, ở vùng Khoái Châu có người tên Chữ Đồng Tử, nhà nghèo, không có cả chiếc khố che thân. Tình cờ Chữ Đồng Tử gặp được công chúa Tiên Dung, con gái Vua Hùng trên bãi sông. Hai người lấy nhau rồi thành tiên bay lên trời. Nơi ấy còn để lại dấu tích là bãi Tự Nhiên, đầm Nhất Dạ.

Chức Nữ:

Vốn là tên sao ở phía Bắc sông Ngân Hà đối diện sao Thiên Ngưu ở phía Nam sông ấy, tức sao Thiên cầm (Lyre), tên khoa học là Wéga.
Kinh thi: duy thiên hữu hán, Giám diệc hữu quang, Xí bỉ Chức nữ, chung nhật thất tương (Duy trên trời có dãy Ngân hà nhìn (chúng ta) cũng còn đủ ánh sáng, còn 3 ngôi sao đứng thành hình tam giác kia là sao Chức Nữ đi suốt ngày đến hết lượt 7 sao khác rồi lại trở về y như đó).
Sử ký: Vu nữ kỳ bắc, chức nữ, thiên nữ tôn giã (phía bắc sao Vụ nữ có sao Chức nữ là cháu gái của thiên Đế - Tức Thiên Quang Thư).
Hán thư: Chức nữ, Thiên Đế tôn giã (Chức nữ là cháu thiên đế - Thiên văn chí).
Kinh sở tuế thời ký: Phi đông Thiên hà có Chức nữ (người con gái dệt vải) là còn thiên đế, hàng ngày lo việc dệt cửi, dệt thành những vân cẩm thiên y (Gấm có mây trời). Thiên đế thương cảnh nàng cô độc bèn gả cho Khiên ngưu lang ở phí Tây Thiên hà. Từ đó, Chức nữ bỏ việc dệt cửi. Thiên đế nổi giận bắt tội, buộc nàng phải trở lại phía đông, cho phép một năm chỉ được một lần gặp nhau vào đêm thất tịch (Mồng 7 tháng 7). Tương truyền có chim ô thước làm nên cầu cho chức nữ sang sông gặp Ngưu lang ( Cầu ô)
Thơ Ngụy Văn Đế: Khiên Ngưu Chức nữ giao tương vọng (Khiên Ngưu và Chức nữ cách xa mà trông ngóng nhau).
Hồng Đức quốc âm thi tập:
Ước gặp Nữ, Ngưu mà thử hỏi.
Cầu ô sự ấy có chăng vay.
Xem Cầu ô, Ngưu lang)

Chương Dương:

Tên một bến đò thuộc huyện Thượng Phúc, nay thuộc Thường Tín, Hà Sơn Bình.