Mã Dung :

• Bậc thông nho đời Hán, nơi ngồi đọc sách thường mắc trướng đỏ.
  
• Về mục lục chọn vần

Mã Dương :

• Tên núi ở xứ An Huy, mé núi có miếu thờ thần Mã Dương. Chính tại nơi này Vương Bột đã làm bài "Phú Đằng Vương"
  

Mã Lượng :

• Mã Công Lượng đời Tống, thuở nhỏ một đêm ngồi đọc sách dưới đèn trong cửa sổ chợt thấy có một bàn tay lớn như cái quạt thò vào, đêm hôm sau cũng lại như thế. Lượng bèn lấy bút nhấp nước Hùng Hoàng viết lớn một chữ "Hoa" vào tay. Ngoài cửa sổ chợt có tiến kêu to bảo có rửa hộ đi không, Lương cứ mặc kệ. Gần sáng tiếng kêu van càng tha thiết và tay vẫn không rút ra được. Lại nói : "ông sắp làm nên đại quý nên tôi đùa ông, sao nỡ làm tôi khốn quẫn quá thế ! há không biết việc ông ôn Kiệu đốt sừng tê ư ? " Lương nghĩ ra, bèn lấy nước rữa sạch chữ. Con quỷ cảm tạ mà đi.
  Xem Đốt sừng tê, Thái Chân.
  
• Về mục lục M

Mạc Đĩnh Chi :

• Tự Tiết Phu, không rõ năm sinh, mất năm 1346. ông vốn người làng Lan Khê Huyện Bàng Hà (Nay thuộc huyện Thanh Hà, Hải Hưng), sau dời sang làng Lũng Đông, huyện Chí Linh. Đỗ Trạng nguyên năm Hưng Long thứ 12 đời Trần Anh Tông (1304). ông có đi sứ nhà Nguyên, được trọng viọng. Sau làm quan đến chức Nhập nội Hành khiển, thăng Tả Bộc Xạ. Mạc Đăng Dung là cháu 7 đời của ông.
  

Mạc Gia : Tên thanh gươm quý được đúc cùng với thanh Can Tương. Xem Can Tương.

Mạch tương : Do chữ Tương lệ, chỉ nước mắt.

• Bác vật chí : Hai người con gái vua Nghiêu là Nga Hoàng và Nữ Anh đều là vợ vua Thuấn. Vua Thuấn đi tuần thú, chết ở đất Thương Ngô bên bờ sông Tương. Hai bà đến đó kêu khóc thảm thiết, nước mắt vẩy vào các bụi trúc chung quanh, trúc đều thành sắc lốm đốm nên gọi là "Tương phi trúc"
  Kiều : Vâng lời khuyên giải thấp cao.
  Chưa xong điều nghĩ đã dào mạch tương.

Mai dịch : Quán trọ, nơi đưa đón sứ giả.

• Ngày xưa ở các dịch trạm người ta thường trồng Mai, nên gọi là Mai dịch.
  

Mãi Thần :

• Chu Mãi Thần, người đời Hán, lúc chưa hiển đạt từng làm nghề kiếm củi, sau làm đến chức Trung Đại Phu.
  Thông Chí : ông vừa gánh củi vừa học, vợ gánh củi theo sau lấy làm xấu hổ, xin bỏ đi lấy chồng khác. ông cười bảo : "Ta đến 50 tuổi mới giàu sang được, nay đã hơn 40 tuổi rồi. Nàng chịu khổ đã lâu, nay hãy gắng đợi ta giàu sang, ta sẽ báo đáp công lao cho." Vợ giận dữ nói : "Như cung cách của ông thì chỉ có chết đói ở cống rãnh mà thôi, sao lại dám mong giàu sang được". Mãi Thần phải để vợ đi lấy chồng khác. Từ đó, ông một thân một mình đi gánh củi, vừa đi vừa học như trước. Về sau, thời Hán Vũ Đế, ông được người làng là Nghiêm Trợ tiến cử, nhà vua cho vào yết kiến, nói chuyện nghĩa lý về kinh Xuân Thu và Sở Từ. Vua rất hài lòng, mời ông giữ chức Trung Đại Phu, rồi sau giữ chức Thái thú đất Cối Kê. Khi đến Cối Kê nhậm chức, xe ngựa hơn trăm cỗ. Vào đất Ngô, ông thấy người vợ cũ cùng chồng đang gánh đất giữa đường liền cho dừng xe, bảo mời hai người lên xe sau đưa về dinh Thái Thú, cho ở một nơi và cấp lương ăn tử tế. (Tiền Hán liệt truyện).
  Phú Trần Văn Nghĩa :
  Khó ai bằng Mãi Thần, Mông Chính.
  Biết bao nhiêu ngựa đón xe đưa. Tài tử đa cùng phú :
  Miệng châu quế những rì rầm học vấn.
  Chị chú Tô cằn nhằn chi hiểm nghèo.
  Vai tân sài đủng đỉnh ngâm nga.
  Vợ anh Mãi băn khoăn từng kể khó.

Mạn Đình : Núi ở Trung Quốc, tương truyền nơi đây có tiên ở.

Mang đao tới hội :

• Tam quốc chí : Tôn Quyền đòi Kinh Châu, Quan Vân Trường cố thủ không trả. Theo kế Lỗ Túc, Tôn Quyền cho Túc mời Quan Vân Trường đến dự tiệc rồi giết đi. Quan Vân Trường biết kế nhưng vẫn một mình cắp đao đến dự hội sau khi đã tự bố trí cẩn mật. Giữa tiệc, Lỗ Túc nói đến chuyện đòi Kinh Châu, nếu Vân Trường không chịu thì giết luôn nhưng ông đã khôn khéo từ chối và làm cách giả say, một tay cầm đao, một tay nắm chặt Lỗ Túc kéo ra tận bờ sông, có Quan Bình đợi ở đây, lên thuyền trở về Kinh Châu.
  

Mang Kệ :

• Còn gọi là Mang Đăng hoặc Mang Đường, là nơi dấy nghiệp của nhà Hán (Hán Lưu Bang tức Hán Cao Tổ).
  

Mạnh Đức : Tức Tào Tháo thời Tam Quốc. Xem Tào Tháo phụ ân nhân.

Mạnh hiền còn chịu tiếng Tàng Thương :

• Nói việc Mạnh Tử phải chịu tiếng gièm của Tàng Thương.
  Mạnh Tử : Lỗ Bình công sắp ra đi, người tôi yêu là Tàng Thương tâu rằng : "Thường ngày nhà vua đi đâu thì có báo cho quan Hữu Tư biết. Nay xa mã đã sẵn rồi mà quan Hữu Tư vẫn chưa biết, xin dám hỏi nhà vua việc đó ?" Lỗ Bình Công nói : "Ta sắp đến thăm thày Mạnh Tử" Tàng Thương nói : "Nhà vua sao lại xem nhẹ thân mình mà lại đến thăm trước một người thất phu như vậy ? chắc vua cho rằng Mạnh Tử là người hiền đức ư ? Lễ nghĩa do người hiền đức mà ra, như nay Mạnh Tử làm tang mẹ to hơn tang cha, thế là không có nghĩa lễ gì, thì Mạnh Tử vị tất đã là người hiền đức. Nhà vua không nên đến thăm !" Bình Công nói : "Phải".
  

Mạnh Phủ :

• Tức Triệu Mạnh Phủ, bậc thông nho đời Hán, nơi ngồi đọc sách thường mắc trướng đỏ.
  Xem Tùng Tuyết đạo nhân.
  

Mạnh Tân chi hội : Cuộc hội ở Mạnh Tân.

• Đây chỉ cuộc hôi quân của Chu Võ Vương ở bến Mạnh Tân, nay thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc. Cuối đời ân, Thương, vua Trụ tàn bạo. Chu Võ Vương đã hội quân với các nước chư hầu ở bến Mạnh Tân để chuẩn bị đánh Trụ.
  

Mạnh Tông : Một người trong số Nhị thập tứ hiếu. Xem Khóc măng.

Mạnh Thường Quân :

• Là người nước Tề, nổi tiếng vì rộng rãi và hay tiếp đãi tân khách, trong nhà lúc nào cũng có vài ngàn người khách.
  

Mặc Dương : Tức Mặc Địch. Xem Mặc Địch.

Mặc Địch :

• Người nước Lỗ thời Chiến Quốc, là học giả chủ trương thuyết "Kiêm ái", sống đồng thời với các học trò lớp trước của Khổng Tử. Nho gia, đặc biệt là Mạnh Tử đã bài xích, công kích kịch liệt thuyết của Mặc Tử. Cho Mặc Tử xướng thuyết "Kiêm ái" (Yêu mọi người như nhau, không phân biệt thân sơ) là kẻ không cha.
  Sãi Vãi : "Kìa như Mặc Địch với Dương Chu, tu một việc vị nhơn vị ngã, nhổ mày lông mà lợi cả thiên hạ, thì Dương Chu ta một sự chẳng vui, mài hết trán mà lợi có một người, thì Mặc Địch tu một lòng chẳng nại."
  

Mắt xanh : Do chữ "Thanh nhãn", nói con mắt nhìn ai mà tỏ yq vừa lòng, kính trọng.

• Tấn Thư : Nguyễn Tịch chí khí hơn người, có thể nhìn người bằng mắt xanh hay mắt trắng. Khi mẹ ông mất, Kệ hỉ mang đồ lễ đến viếng. Nguyễn Tịch tiếp ông ta, nhìn với đôi mắt trắng dã. Hỉ ra về, bụng không bằng lòng. Em của Hỉ là Kê Khang nghe biết chuyện mới mang rượu, cắp đàn đến. Tịch tỏ ý vừa lòng lắm, bèn tiếp Khang với đôi mắt xanh.
  Kiều :
  Bấy lâu nghe tiếng má đào,
  Mắt xanh chẳng để ai vào có không ?"
• Về mục lục M

Mân phong :

• Phần cuối trong thơ "Chuốc phong" trong Kinh Thi. Mân Phong có 7 bài, bài đầu là bái Thất Nguyệt mô tả công việc của các bậc tiền bối ở đất Mân (thuộc Thiểm Tây) dựng nghiệp nhà Chu. Tương truyền do Chu Công soạn ra để dạy Thành Vương khi còn bé. 6 bài khác đều nói đến công đức Chu Công phò Thành Vương, giữ đế nghiệp nhà Chu.
  

Mất búa đổ ngờ : Chỉ việc nghi ngờ vu vơ.

• Liệt Tử : Người thầy búa mất cái búa, ngờ cho đứa con nhà láng giềng, nhìn cách đi đứng nói năng của nó, nhất nhất đều tỏ ra là thằng ăn trộm búa. Nhưng rồi lại thấy búa, hôm sau nhìn đứa con láng giềng thấy không có cái gì tỏ ra là đứa ăn trộm búa cả.
  

Mây Hàng : Mây ở núi Thái Hàng, chỉ lòng nhớ cha mẹ.

• Đường Thư : Địch Nhân Kiệt khi làm quan đất Tinh Khâu, một hôm lên chơi núi Thái Hàng, ngoảnh lại nhìn thấy có đám mây trắng lờ lững bay ở đàng xa. ông ngậm ngùi nói với người theo xung quanh rằng : "Ngô thân xa kỳ hạ" (Nhà cha mẹ ta ở dưới đám mây trắng đó). Nói rồi, ông bồn chồn đứng nhìn đám mây trắng một hồi lâu đến khi đám mây bay đi nơi khác.
  Tự tình khúc :
  Nam cai khuất non xanh man mác.
  Thái Hàng xa mây bạc lần vần.

Mây bạc : Xem Mây Hàng.

• Từ Thức :
  Lại càng như giục lòng quê,
  Lòng theo mây bạc cùng về cố đô.

Mây mưa : Do chữ "Vân Vũ" chỉ việc trai gái gặp gỡ vui chơi ân ái với nhau.

• Theo lời tựa bài phú Cao Đường của Tống Ngọc. thuật lại việc vua Sở Tương Vương cùng Tống Ngọc. đến chơi đền Cao Đường : "Xưa kia Tiên vương đến chơi đền Cao Đường, một hôm giữa lúc ban ngày nhân vì mệt mõi mà ngũ thiếp đi, rồi mộng thấy một người đàn bà đến nói rằng : "Thiếp là thần nữ núi Vu Sơn, làm khách đền Cao Đường, nghe nhà vua ngự chơi đây, xin nguyện đến hầu dâng chăng gối". Vua nhân thế mà đem lòng yêu. Khi từ biệt, người con gái nói rằng : "Thiếp ở tại mé nam núi Vu Sơn, sớm làm mây, chiều làm mưa, sớm sớm chiều chiều ở dưới chân núi Dương Đài."" Từ đấy, người ta dùng từ "Mây mưa" để nói đến chuyện ân ái trai gái.
  Kiều :
  Mây mưa đánh đổ đá vàng.
  Quá chiều nên đã chán chường yến anh.

Mịch La Giang :

• Sông ở phí nam nước Sở thời Chiến Quốc, nơi Khuất Nguyên trầm mình vì can gián mà Sờ Hoài Vương không nghe, thấy rõ họa nhà Tần sắp xâm lăng nước Sở.
  Xem Khuất Nguyên,, Đoan Ngọ.
  

Mỏ đỏ :

• Chỉ Hồ Quý Ly. Vua Trần Nghệ Tôn chiêm bao thấy vua Duệ Tôn về, đọc một bài thơ trong đó có câu : "Trung hân hữu xích chùy hầu" (Trong đó duy có tước hầu mỏ đỏ).
  

Mông Chính :

• Lã Mông Chính, người đời Tống, thi đỗ Trạng nguyên. Khi nghe tin Mông Chính đỗ, Hồ Đán Phủ phàn nàn rằng : "Thôi thế là sang năm ta đỗ, lại phải sau hắn một thẻ rồi." Quả nhiên sang năm Hồ đỗ thật.
  

Mông Kha : Anh Hốt Tất Liệt, tức vua Hiến Tông nhà Nguyên.

Mộng Nguyệt : Chiêm bao thấy mặt trăng sa xuống mình, là điềm sinh con quý.

• Nam sử : Xưa kia, Vũ Đế chiêm bao thấy nhà sư chột mắt cầm lò hương đến xin thác sinh ở cung vua. Thế rồi có một cung nữ chiêm bao thấy mặt trăng chiếu rọi vào bụng mà có thai. (Lương Vũ đế ký).
  Quan âm Thị kính : Báo điềm mộng nguyệt mãn ngày treo khăn.
  Dương Từ - Hà Mậu :
  Liễu Thơ là vợ họ Hà.
  Chiêm bao nằm thấy nguyệt sa trên mình.

Mộng Tuân : Tức Nguyễn Mộng Tuân. Xem Cúc pha.

Một phơi mười lạnh :

• Mạnh Tử : "Tuy hữu thiên hạ dị sinh chi vật giã, nhật nhật bộc chi, thập nhật hàn chi, vị hữu năng sinh giã giã." (Trong thiên hạ tuy có vật rất dễ sống nhưng một ngày ấm và mười ngày rét, thì loài dễ sống đó cũng không thể sống và sinh sôi được).
  ý nói công việc không thể vội vàng hấp tấp, nếu học mà một ngày học, mười ngày chơi, không suy nghĩ gì đến sách vở thì rút cục chẳng biết gì cả.
  

Mở tranh lấp rào :

• Phá bỏ cỏ tranh ngăn lấn lối. ý nói đường không ai qua lại thì cỏ tranh sẽ mọc che mất lối, cũng như việc học của con ngưởi ta, nếu học mà không đem điều đã học ra thực hành thì nghĩa lý cũng bị che lấp, trí óc người ta càng bị điều xấu làm mờ.
  Mạnh Tử bảo Cáo Tử rằng : "Đường mòn ở trên núi, đi lại lâu ngày tất thành đường lớn. Nếu không có người đi, tranh cỏ sẽ lấp lối. Nay tâm của anh đã bị tranh cỏ bịt mất rồi đây."
  

Mùi hương vương giả : Mùi hương cao quý, tức mùi hương của hoa Lan.

• Khổng Tử gia ngữ : Khổng Tử từ nước Vệ về nước Lỗ thấy nơi núi hẻo lánh, có nhiều hoa lan đã than rằng : "Lan vi vương giã hương, kim nài dữ chúng thảo ngữ" (Hoa Lan có mùi hương vương giả, nay lại phải ở chung với các loại cỏ.)
  

Muông thỏ cung chim : ý nói những người tài giỏi hết thời bị chủ hãm hại.

• Sử ký : Năm thứ 6 đời nhà Hán, có người đưa thư báo Sở Vương rằng Hàn Tín làm phản. Hán Cao Tổ dùng mưu kế của Trần Bình, sai sứ báo với chư hầu : Nhà vua sẽ họp chư hầu ở đất Trần và sẽ đi chơi Vân Mộng. Kỳ thực nhà vua muốn bắt Tín nhưng Tín không biết. Hàn Tín đến ra mắt Hán Cao Tổ ở đất Trần, Hán Cao Tổ bèn sai võ sĩ trói Tín lại, chở ở xe sau. Tín nói : "Quả nhược nhân ngôn : Giảo thỏ tử lương cẩu phan, cao điểu tận lương cung tàng, địch quốc phá mưu thần vong ! Thiên hạ dĩ định, ngã cố đương phạnh" (Quả như lời người ta nói : Thỏ khôn chết thì chó phải bị nấu, chim cao hết thì cung tốt bị bỏ xó, nước địch bị phá thì mưu thần hết đời ! Nay thiên hạ đã bình định rồi, ta bị nấu là đáng lắm.)