Chương 2 : THẦN THOẠI
Bài
2 : THẦN THOẠI
I.THẦN THOẠI VÀ THẦN THOẠI VIỆT :
TOP |
Thần
thoại là tập hợp những truyện kể dân gian
về các vị thần, các nhân vật anh hùng, các nhân
vật sáng tạo văn hóa, phản ánh quan niệm
của người thời cổ về nguồn gốc
thế giới và đời sống con người.
2.Bản
chất của thần thoại : |
TOP |
a.Thần
thoại là một hình thức văn hóa tinh thần ra
đời trong các xã hội nguyên thủy, trên cơ
sở những tiền đề nhận thức luận
sau :
Quan niệm vạn vật hữu linh, bái vật giáo,
quan niệm tô - tem, quan niệm vạn vật tương
giao.
Người nguyên thủy có khuynh hướng
diễn đạt cái trừu tượng bằng cái
cảm tính, cụ thể, do kém phát triển về
mặt trừu tượng hóa.
Người nguyên thủy có quan niệm và thực hành
ma thuật Bởi vì tư duy nguyên thuỷ chưa phát
triển năng lực phân biệt, người nguyên
thuỷ chưa phân biệt được cái chủ quan và
khách quan, vật chất và tinh thần...
b.Những
đặc điểm tư duy trên tạo thành lối tư
duy thần thoại. Tư duy thần thoại được
cụ thể hóa thành những quan niệm và truyện
kể thần thoại.
c.Người xưa tin vào các sự kiện
được kể lại trong thần thoại và thường
gắn liền việc diễn xướng thần
thoại với các hình thức nghi lễ (các hình thức
thực hành tín ngưỡng).
TOP |
a.Thần
thoại về nguồn gốc vũ trụ và các hiện
tượng tự nhiên: Thần trụ trời, Ông
Trời, Nữ thần Mặt trăng, Mặt trời,
Thần Mưa...
b.Thần
thoại về nguồn gốc các loài, bao gồm cả
động vật và thực vật:Cuộc tu bổ các
giống vật, Thần Lúa,
c.Thần thoại về
nguồn gốc con người và nguồn gốc các dân
tộc ở Việt Nam: Ông Trời, Mười hai bà
mụ, Nữ Oa- Tứ Tượng, Lạc Long Quân- Âu Cơ
d.Thần
thoại về các anh hùng thời khuyết sử, các anh hùng
văn hóa, tổ sư các nghề : Sơn Tinh-Thuỷ Tinh,
Nữ thần nghề mộc
TOP |
Thần
thoại Việt hình thành trước hết do nhu cầu
nhận thức và lý giải các hiện tượng
tự nhiên (Thần Trụ Trời, Thần Sét, Thần
Biển ...). Nó cũng hình thành do nhu cầu nhận
thức và lý giải xã hội (Họ Hồng Bàng, Sơn
Tinh Thủy Tinh).
Thần
thoại Việt xuất hiện khá sớm cùng với
nghề nông (Nữ Thần Lúa) thời đại đồ
đá giữa (văn hóa Hòa Bình) hoặc đầu
thời đại đồ đá mới (văn hóa
Bắc Sơn).
Thần
thoại Việt phát triển rực rỡ vào thời
kỳ chuyển sang thời đại đồ đồng ( từ xã hội thị
tộc mẫu hệ, bộ tộc riêng lẻ tiến
tới thành lập quốc gia Văn Lang ).
Về
mặt lý luận, thần thoại phải được
hệ thống hóa trong sử thi dân gian, nhưng ngày nay hình
thức sử thi này không còn.
Thần
thoại Việt bị truyền thuyết hóa : Một
bộ phận thần thoạiViệt có sự xâm
nhập của các yếu tố lịch sử trở thành
truyền thuyết. Nổi bật trong số này là
chuỗi truyền thuyết về thời các vua Hùng
(vốn là những thần thoại).
Thần
thoại còn biến tướng trong Phật thoại, Tiên
thoại, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn và
cả truyện cười. Nhóm thần thoại này
rất khó nhận. Chúng là những truyện
thuộc các thể loại trên nhưng chứa đựng
các motif thần thoại (Cóc Kiện Trời, Chử Ðồng
Tử ...) hoặc mang dấu ấn của xã hội nguyên
thủy (Trầu Cau, Ðá Vọng Phu, Sao Hôm Sao Mai ...).
Cho dù tác
phẩm thần thoại thuộc nhóm nào, cho dù sự tích
về các vị thần có hoang đường đến
đâu thì thần
thoại vẫn chứa đựng những hiểu
biết, những kinh nghiêm của người cổ đại.
Những
hiểu biết, những kinh nghiệm này thể hiện
qua những câu trả lời về những hiện tượng
trong tự
nhiên và xã hội. Những câu trả lời nầy
có thể là sai lầm so với tư duy ngày nay, nhưng
những vấn đề ñ được người
cổ đại đặt ra đôi khi vẫn còn nguyên
ý nghĩa đối với chúng ta. Chẳng hạn, câu
hỏi về nguồn gốc trái đất và nhân
loại là câu hỏi
lớn của triết
học, tôn giáo và khoa học.
1.Nhóm thần thoại suy nguyên : |
TOP |
Thần thoại
giải thích các hiện
tượng trong tự nhiên và nguồn gốc loài người
, các tộc người. Nhóm thần thoại này cho
thấy được trình độ hiểu biết,
sức tưởng tượng, cách cảm nghĩ,
những ước mơ, khát vọng của người
Việt thời cổ ( Thần Trụ Trời, Mười
hai bà mụ...)
Người Việt thời cổ quan niệm vũ
trụ có ba cõi : Trời, Ðất, Nước với
hệ thống các vị thần. Các vị thần ở
cõi trời của người Việt gắn với các
hiện tượng tự nhiên mà con người dễ
quan sát như thần gió, thần mưa, thần mây, thiên
lôi...Ba vị thần trên cõi trời được người
Việt nói đến nhiều là Ông Trời, Nữ
thần Mặt trời, Nữ thần Mặt trăng.Các
vị thần nầy tương ứng với các
hiện tượng tự nhiên có ảnh hưởng
trực tiếp đến đời sống của cư
dân nông nghiệp.Ở cỡi Ðất và cõi Nước
mỗi nơi đều có một vị thần đứng
đầu và các thần bộ hạ.
2.Thần thoại Việt phản ánh cuộc
đấu tranh chinh phục tự nhiên |
TOP |
Ðấu
tranh chinh phục hạn hán, lũ lụt, gắn với
ước mơ về cuộc sống hạnh phúc hơn.
Qua đó, thần thoại cũng thể hiện sự
bất lực của con người nguyên thủy trước
những sự vật hiện tượng chung quanh họ(
Cóc kiện trời, Sơn
Tinh-Thuỷ Tinh, Thần Lúa, Chú Cuội cung trăng).Với
kiểu tư duy thời cổ , qua thần thoại, con người
đã chinh phục tự nhiên bằng tưởng tượng.Thực
chất thì người thời cổ của tất
cả các dân tộc đều không hiểu được
các hiện tượng tự nhiên chung quanh họ. Ðây là
hiện tượng Tantal trong thần thoại phương
Tây (Tantal bị thần vương Jupiter đạp
xuống vực Tartare, khát cháy họng mà nước ngang
miệng không uống được, trái chín trong tầm
tay nhưng không hái được)
III.MẤY NÉT VỀ THI PHÁP THẦN THOẠI :
TOP |
Cốt
truyện của thầûn thoại Việt nhìn chung còn
đơn giản, ít tình tiết. Chính vì vậy mà có người
cho rằng thần thoại Việt chưa mang hình thức
hoàn chỉnh của câu chuyện. Một số ít tác
phẩm thần thoại tương đối dài, có tính
tiết thường là truyện đã bị cổ tích hóa
(Chú cuội cung trăng) truyền thuyết hóa (Sơn Tinh
- Thủy Tinh).
Nhân
vật chính trong thần thoại là thần. Thần trong
thần thoại gắn với quan niệm vạn vật có
linh hồn nên nó khác với thần của tôn giáo.
Thần được gọi bằng những tên khác nhau
như: Ông, bà, thần, tinh, trời... các vị thần
trong thần thoại khác nhau ở chức năng, việc
làm.
TOP |
Có
thể tìm thấy một số motif trong thần thoại
Việt: Motif cột chống trời ( Thần Trụ
Trời ), motif căp vợ chồng đầu tiên(Nữ
Oa- Tứ Tượng), motif bọc trăm trứng (Lạc
Long Quân-Âu Cơ).
Phần thực hành : Bài tập cho sinh viên
Phân tích một tác phẩm thần thoại(Thần
Trụ Trời,Quả bầu Mẹ )