Bài thơ của một người yêu nước mình

Buổi sáng tôi mặc áo đi giày
ra đứng ngoài đường
gió thổi những bông mía trắng bên sông
mùa tót khô còn thơm lúa mùa qua
bầy chim sẻ đậu trước sân nhà
những đứa trẻ đứng nhìn ngấp nghé
tôi yêu đất nước này như thế
mỗi buổi mai
bầy chim sẻ ngoài sân
gió mát và trong
đường đi đầy cỏ may và muộng chuộng
tôi vẫn sống
           vẫn ăn
                 vẫn thở
                         như mọi người
đôi khi chợt nhớ một tiếng cười lạ
một câu ca dao buồn có hoa bưởi hoa ngâu
một vết bùn khô trên mặt đá
không có ai chia tay
cũng nhớ một tiếng còi tàu
mẹ tôi thức khuya dậy sớm
năm nay ngoài năm mươi tuổi
chồng chết đã mười mấy năm
thuở tôi mới đọc được i tờ
mẹ thương tôi mẹ vẫn tảo tần
nước sông gạo chợ
ngày hai buổi nhà không khi nào vắng người đòi nợ
sống qua ngày nên phải nghiến răng
cũng không vui nên mẹ ít khi cười
những buổi trưa buổi tối
ngồi một mình hay kóc
vẫn thở dài mà không nói ra
thương con không cha
hẩm hiu côi cút
tôi yêu đất nước này xót xa
mẹ tôi nuôi tôi mười mấy năm không lấy chồng
thương tôi nên ở góa nuôi tôi
những đứa bà con hằng ngày chửi bới
chúng cho mẹ con tôi áo quần tiền bạc như cho một đứa hủi
ngày kỵ cha, họ hàng thân thích không ai tới
thắp ba cây hương
với mấy cái bông hải đường
mẹ tôi khóc thút thít
cầu cha tôi phù hộ tôi nên người
con nó còn nhỏ dại
trí chưa khôn chân chưa vững bước đi
tôi một mình nuôi nó có kể chi mưa nắng
tôi yêu đất nước này cay đắng
những năm dài thắp đuốc đi đêm
quen thân rồi không ai còn nhớ tên
dĩ vãng đè trên lưng thấm nặng
áo mồ hôi những buổi chợ về
đời cúi thấp
giành từng lon gạo mốc
từng cọng rau hột muối
vui sao khi còn bữa đói bữa no
mẹ thương con nên cách trở sông đò
hàng gánh nặng phải qua cầu xuống dốc
đêm nào mẹ cũng khóc
đêm nào mẹ cũng khấn thầm
mong con khôn lớn cất mặt với đời
tôi yêu đất nước này khôn nguôi
tôi yêu mẹ tôi áo rách,
chẳng khi nào nhớ tuổi mình bao nhiêu

tôi bước đi
mưa mỗi lúc mỗi to
sao hôm nay lòng thấy chật
như buổi sáng mùa đông chưa thấy mặt trời mọc
con sông dài nằm nhớ những chặng rừng đi qua
nỗi mệt mỏi rưng rưng từng con nước
chim đậu trên cành chim không hót
khoảng vắng mùa thu ngủ trên cỏ may
tôi yêu đất nước này những buổi ban mai
không ai cười không tiếng hát trẻ con
đất đá cỏ cây ơi
mười ba năm có héo mòn
đất đá cỏ cây ơi
lòng vẫn thương mẹ nhớ cha
ăn quán nằm cầu
hai hàng nước mắt chảy ra
mỗi đêm cầu trời khẩn phật tai qua nạn khỏi
ngày mai mua may bán đắt
tôi yêu đất nước này áo rách,
căn nhà dột phên không ngăn nổi gió
vẫn yêu nhau trong từng hơi thở
lòng thương cây nhớ cội hoài
thắp đèn đêm ngồi đợi mặt trời mai
tôi yêu đất nước này như thế
như yêu cây cỏ ở trong vườn
như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương
nuôi tôi thành người hôm nay
yêu một giọng hát hay
có bài mái đẩy thơm hoa dại
có sáu câu vọng cổ chứa chan
có ba ông táo thờ trong bếp
và tuổi thơ buồn như giọt nước trong lá sen
tôi yêu đất nước này và tôi yêu em
thuở tóc kẹp tuổi ngoan học trò
áo trắng và chùm hoa phượng đỏ
trong bước chân chim sẻ
ngồi học bài và gọi nhỏ tên tôi
hay nói chuyện huyên thuyên
chuyện trên trời dưới đất rất lạ
chuyện bông hoa mọc một mình trên đá
cứ hay cười mà không biết có người buồn
sáng hôm nay gió lạnh vẫn còn
khi xa nhà vẫn muốn ngoái lại
ngó cây cam cây vải
thương mẹ già như chuối ba hương
em chưa buồn
vì chưa rách áo
tôi yêu đất nước này rau cháo
bốn ngàn năm cuốc bẫm cày sâu
áo đứt nút qua cầu gió bay.

Tuổi thơ em hãy giữ cho ngoan
Tôi yêu đất nước này lầm than
mẹ đốn củi trên rừng cha làm cá ngoài biển
ăn rau rìu rau éo rau trai
nuôi lớn người từ ngày mở đất
bốn ngàn năm nằm gai nếm mật
một tấc lòng cũng trứng Âu Cơ
một tiếng nói cũng đầy hồn Thánh Gióng
tôi đi hết một ngày
gặp toàn người lạ
chưa ai biết chưa ai quen
không biết tuổi không biết tên
cùng sống chung trên trái đất
cùng nỗi đau chia cắt Bắc Nam
cùng có chung tên gọi Việt Nam
mang vết thương chảy máu ngoài tim
cùng nhức nhối với người chết oan ức
đấm ngực giận hờn tức tối
cùng anh em cất cao tiếng nói
bản tuyên ngôn mười bốn triệu người đòi độc lập tự do
bữa ăn nào cũng phải được no
mùa lạnh phải có áo ấm
được nói cười hát ca yêu đương không ai cấm
được thờ cúng những người mình tôn kính
hai mươi năm cuộc đời chưa khi nào định.

tôi trở về căn nhà nhỏ
đèn thắp ngọn lù mù
gió thổi trong lá cây xào xạc
vườn đêm thơm mát
bát canh rau dền có ớt chìa vôi
bên hàng xóm có tiếng trẻ con khóc
mẹ bồng con lên non ngồi cầu Ái Tử
đất nước hôm nay đã thấm hồn người
ve sắp kêu mùa hạ
nên không còn mấy thu
đất nước này còn chua xót
nên trông ngày thống nhất
Cho người bên kia không gọi người bên này là người miền Nam
Cho người bên này không gọi người bên kia là người miền Bắc.
Lòng vui hôm nay không thấy chật
Tôi yêu đất nước này chân thật
Như yêu căn nhà nhỏ có mẹ của tôi
Như yêu em nụ hôn ngọt trên môi
Và yêu tôi đã biết làm người
Cứ trông đất nước mình thống nhất

19-12-1967

-----------------
(Đăng lần đầu tiên trên báo Việt Nam Trẻ, quay ronéo ở chiến khu, chuyển về phát hành ở Huế tháng 12-1967).

Lời bình của Anh Ngọc

        Không chỉ vào thời điểm xuất hiện, tức là vào khoảng năm 1967, mà cho đến tận bây giờ, bài thơ này vẫn gây cho tôi những ấn tượng đặc biệt. Điều đặc biệt trước hết là về nội dung: So với tâm thế của những người sống ở miền Bắc, hoặc nói rộng hơn, là sống dưới chính thể cách mạng, bài thơ này mang đậm dấu ấn khác lạ của những người làm thơ xuất xứ từ các đô thị và vùng đất thuộc chính quyền Sài Gòn cũ, gần gũi với hơi hướng trong thơ của những Trần Quang Long, Ngô Kha... và cả một phần trong nhạc phản chiến của Trịnh Công Sơn. Cái không khí bi phẫn, ngậm ngùi, nỗi thương nhà, thương thân trong cảnh nghèo kém xác xơ hòa lẫn với lòng thương quê, thương nước trong cơn binh đao khói lửa có một sức lay động lòng người khó tả. Gần ba mươi năm sau chiến tranh, tức là cho tới tận giờ này, cảnh tình và tâm thế của một thời nhục nhằn tao loạn ấy dường như vẫn còn thao thức ở đâu đấy trong tâm hồn của thế hệ chúng tôi, tự như một vết thương sâu thẳm, qua sự thăng hoa của thời gian nay đã thành một vết sẹo có sức liên tưởng và gợi nhớ không nguôi. Nét đặc biệt về nội dung mang tâm thế ấy lại được diễn đạt một cách ăn ý, tự nhiên đến như không sao khác được, bởi một hình thức thơ cũng đặc biệt, và có lẽ cũng chỉ sinh ra từ trong nền thơ thuộc khu vực chính quyền Sài Gòn cũ kiểm soát. Đó là thứ thơ dường như đã thoát hẳn ra khỏi cái bóng của thơ truyền thống và thơ tiền chiến. Thứ thơ chối bỏ cách thức tổ chức và lối diễn đạt có tính cách điệu của thi pháp quen thuộc xưa nay, mà trước hết là không sử dụng nghệ thuật cấu tứ, để mặc cho nhân vật trữ tình đối thoại trực tiếp với người đọc bằng thứ ngôn ngữ giản dị của thể tự sự vốn rất gần với văn xuôi, thứ ngôn ngữ hầu như không cần dùng đến các thủ pháp tu từ vốn là đất dụng võ và diệu tài của thơ truyền thống - chỉ cần để ý một chút ta sẽ thấy cả bài thơ dài hàng trăm câu này chỉ có vài lần người viết dùng đến lối chơi hình ảnh, chẳng hạn "khoảng vắng mùa thu ngủ trên cỏ may", "tuổi thơ buồn như giọt nước trong lá sen", hoặc nữa "con sông dài nằm nhớ những chặng rừng đi qua", đại khái chỉ có vậy. Bất chấp vần điệu và các luật lệ đã có từ ngàn đời, những câu thơ dài ngắn bất thường, kể lể những chuyện cũng bình thường đến mức tầm thường của cuộc sống và con người xứ này... nhưng lại có sức tạo ra một bầu không khí có mầu sắc, âm thanh, mùi vị đủ sức lay động các tri giác của chúng ta, tác động mạnh vào trực cảm của chúng ta, và để lại những ấn tượng mạnh, dù có thể không mấy rõ ràng và càng không dễ nắm bắt hoặc gọi thành tên. Và cuối cùng, giữa ngổn ngang những chi tiết dường như không đầu không cuối ấy, lúc lúc lại vang lên cái điệp khúc "tôi yêu đất nước này..., tôi yêu đất nước này...", có lúc thảng thốt, có lúc lại đều đều như tiếng gõ nhịp ở đâu đó trong những vùng tâm thức không yên của con người.

        Sự chín muồi và lắng đọng sâu xa của tình cảm đã được nói lên bằng thứ ngôn ngữ giản dị và hồn nhiên tận cùng đã làm nên thứ nghệ thuật tinh túy - đó là ấn tượng khó phai mà bài thơ này để lại trong tôi. Cũng cần nói thêm: thứ thơ này có sức thôi miên bằng chính cái vẻ như không trang điểm của mình, nó gây cho ta cảm giác rất dễ làm, dễ noi theo, nhưng sự thật thì ngược lại, hơn ba mươi năm qua tôi chưa hề thấy một cái gì tương tự như thế mà lại thành công.

(Báo Văn nghệ)

[Kỳ trước][Trang chủ][Kỳ sau]

Chuyên mục này được cập nhật vào thứ Tư hàng tuần

Thông tin trên mạng Netcodo
Mọi chi tiết xin vui lòng liên hệ tại
Ban Biên Tập Mạng Netcodo
Ðiện thoại: (54)847247 - Email Intranet: quantri@netcodo.vnn.vn
Email Internet: netcodo@hue.vnn.vn