Ca dao chống Phong kiến

NỖI KHỔ CỰC CỦA NÔNG DÂN

Bán vợ, đợ con.

*

Mặt xanh, nanh vàng.

*

Gẫy gối, tối mặt.

*

Thắt lưng, buộc bụng.

*

Nợ van, quan khất.

*

Tiền hết, gạo không.

*

Tiền lưng, gạo bị.

*

Tội tạ, vạ lạy.

*

Bụng đói, cật rét.

*

Cơm sung, cháo dền.

*

Nhà rách, vách nát.

*

Cái khó bó cái khôn.

*

Vay nên nợ, đợ nên ơn.

*

Lấy bát mồ hôi đổi bát cơm.

*

Bán mặt cho đất, bán lưng cho trời.

*

Nhất tội, nhì nợ.

*

Mẹ già, nhà nghèo.

*

Ðã khó, chó cắn thêm.

*

¡n chẳng no, khó đến mình.

*

¡n cơm nhà, vác ngà voi.

*

Cổ cày, vai bừa...

*

Thằng còng làm cho thằng ngay ăn.

*

Canh một chưa nằm, canh năm đã dậy.

*

Miệng ông cai, vai đầy tớ.

*

Sờ chẳng ra, rà chẳng thấy.

*

Con đóng khố, bố cởi truồng.

*

Ðất vua, chùa làng, phong cảnh bụt.

*

Cơm kể ngày, cày kể buổi.

*

Cơm ba bát, áo ba manh.

*

Tham buổi giỗ, lỗ buổi cày.

*

Ðược một bữa cơm người, lỗ mười bữa cơm nhà.

*

áo rách chi lắm, áo ơi!
áo rách trăm mảnh, không có nơi cho rận nằm.

*

¡n mày là ai? ¡n mày là ta,
Ðói cơm rách áo hóa ra ăn mày.

*

Cây khô xuống nước cũng khô,
Phận nghèo đi đến nơi mô cũng nghèo.

*

Cực lòng nên phải biến dời,
Biến dời lại gặp phải nơi cực lòng.

*

Bực mình chẳng muốn nói ra,
Muốn đi ăn cỗ chẳng ma nào mời.

*

Ðói thì đầu gối phải bò,
Cái chân hay chạy, cái giò hay đi.

*

Gánh cực mà đổ lên non,
Cong lưng mà chạy, cực còn theo sau.

*

Gạo chợ một tiền mười thưng,
Mẹ con nhịn đói vì chưng không tiền.

*

Hết mùa, áo rách, quần hư,
Tính đi tính lại chẳng dư xu nào.

*

Ði cày ba vụ, không đủ ăn ba ngày tết.

*

Ba đời, bảy họ nhà tre,
Hễ cất lấy gánh nó đè lên vai.

*

Bao giờ cho đến tháng năm
Thổi nồi cơm nếp, vừa nằm vừa ăn.

*

Bao giừo cho đến tháng mười,
Thổi nồi cơm nếp, vừa cười vừa ăn.

*

Ðừng có chết mất thì thôi,
Sống thì có lúc no xôi chán chè.

*

Trời sao trời ở chẳng cân,
Kẻ ăn không hết, người lần không ra.

*

Bầu dục đâu đến bàn thứ năm,
Chè đâu đến chú, chú lăm ăn chè.

*

Cả đời khốn khổ chua cay,
Ước sao chỉ được một ngày làm vua.

*

Nửa đếm ân ái cùng chồng,
Nửa đêm về sáng gánh gồng ra đi.

*

Ruộng người cày, vợ người nuôi,
Con người mắng mỏ, vợ người yêu đương.

*

Làm thân con vạc mà chẳng biết lo
Bán đồng cho cò phải đi ăn đêm.

*

Con vua thì lại làm vua,
Con nhà kẻ khó, bắt cua tối ngày.

*

Chẳng làm, người bảo rằng ươn,
Làm thì xương sống, xương sườn phơi ra.

*

Dã tràng xe cát biển Ðông,
Nhọc nhằn mà chẳng nên công cán gì.

*

Giàu thì cũng chẵng có tham,
Khó khăn ta liệu ta làm ta ăn.

*

ếch kêu dưới vũng tre ngâm,
ếch kêu mặc ếch, tre dầm mặc tre.

*

Thương thay thân phận con rùa,
Trên đình đội hạt, dưới chùa đội bia.

*

Không nghe, tan cửa nát nhà,

Nghe thì hai bảy mười ba cực lòng.

*

Khi xưa ăn những gạo vay,
Bây giờ mó đến cái chày rã hơi.

*

Khó thì hết thảo hết ngay,
Công cha cũng bỏ, nghĩa thầy cũng quên.

*

Khó khăn tôi rắp cậy ông,
Ai ngờ ông lại khốn cùng hơn tôi.

*

Lận đận lao đao, phải sao chịu vậy,
Tới số ăn mày, bị gậy phải mang.

*

Một mình vừa chống vừa chèo,
Không ai tát nước đỡ nghèo một khi.

*

Vay chín thì trả cả mười,
Phòng khi túng nhỡ có người cho vay.

*

Người ta đi ở lấy công,
Tôi nay đi ở tay không trở về.

*

Một vốn bốn lãi,
Một cổ đôi tròng.

*

Một năm làm nhà,
Ba năm hết gạo.

*

Tháng tám chưa qua,
Tháng ba đã đến.

*

Tháng tám đói qua,
Tháng ba đói rét.

*

Cơm ăn mỗi bữa một lưng,
Bao giờ gánh đá ông Ðăng cho rồi.

*

Măng non nấu các ngạnh nguồn,
Ðến đây ta phải bán buồn mua vui.

*

Từ nay tôi cạch đến già,
Tôi chẳng dám cấy ruộng bà nữa đâu!
Ruộng bà vừa xấu vừa sâu,
Vừa bé hạt gạo vừa lâu đồng tiền,
Tôi về cấy ruộng quan điền,
Bát gạo đã lớn, quan tiền trao tay.

*

Trời mưa cho ướt lá khoai,
Công anh làm rể đã hai năm ròng.
Nhà em lắm ruộng ngoài đồng,
Bắt anh tát nước cực lòng anh thay.
Tháng chín mưa bụi, gió may,
Cất lấy gàu nước, hai tay rụng rời.

*

Trâu anh con cỡi con giong,
Lại thêm con nghé cực lòng thằng chăn!

*

Cái cò mày đi ăn đêm,
Ðậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
- Ông ơi, ông vớt tôi nao,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong,
Chớ xáo nước đục, đau lòng cò con.

*

Cái cò là cái cò vàng,
Mẹ đi đắp đàng, con ở với ai?
Con ở với bà, bà không có vú,
Con ở với chú, chú là đàng ông.

*

Con rô nó rạch lên phên,
Uốn tay cho mềm,
Dệt cửi cho ngoan,
Lấy tiền ta đóng việc quan cho chồng!

*

Tốt đẹp là chị hàng hoa,
Tuy rằng thơm ngát, cửa nhà sạch không.
Ngày ngày đi hái hoa hồng,
Chiều chiều ra ngõ cầu Ðông ăn quà.
Bao giờ chợ lớn hết hoa,
Ðồng Xuân hết chuối thì hoa hết tiền.

*

Tham giàu đã thấy giàu chưa?
Vừa ăn vừa khóc như mưa tháng hè.

*

Một ngày hai bữa cơm đèn,
Lấy gì má phấn răng đen, hỡi chàng!

*

Một ngày mấy lượt trèo cau,
Lấy gì làm đẹp, làm giòn, hở anh?

*

Ngày nào trời nắng chang chang,
Mẹ con kiếm củi, đốt than no lòng.
Trời làm một trận mênh mông,
Mẹ con nhịn đói nằm không ba ngày.

*

Chiều chiều vịt lội cò bay,
Ông voi bẻ mía chạy ngay vô rừng.
Vô rừng bứt một sợi mây,
Ðem về thắt gióng má mày đi buôn.
Ði buôn sợ lỗ sợ lời,
Trồng một cấy xoài trái chín trái chua...

*

Cấy lúa, lúa trở ra năn,
Kẻ trộm gặt mất, con ăn bằng gì?
Con ăn lộc sắn, lộc si,
Con ăn bằng gì cho đến tháng năm?

*

Thấy anh em cũng muốn theo,
Em sợ anh nghèo, anh bán em đi.
Lấy anh em biết ăn gì?
Lộc sắn thì chát, lộc si thì già.
Lấy anh không cửa, không nhà,
Không cha không mẹ, biết là cậy ai.

*

Thân ai khổ như thân con rùa,
Xuống sông đội đá, lên chùa đội bia.
Thân ai khổ như thân anh kia,
Ngày đi cuốc bãi tối, về nằm suông.

*

Cái cò là cái cò con,
Mẹ đi xúc tép, để con ở nhà.
Mẹ đi một quãng đồng xa,
Mẹ sà chân xuống, phải mà con lươn.
Ông kia có chiếc thuyền nan,
Chở vào ao rậm, xem lươn bắt cò...
Ông kia chống gậy lò dò,
Con lươn tụt xuống, con cò bay lên...

*

Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Ai làm cho bể kia đầy,
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?

*

Cái cò, cái vạc, cái nông
Cùng ăn một đồng, nói chuyện giăng ca
Muối kia đổ ruột con gà,
Mẹ mình chẳng xót bằng ta xót mình!

*

Con cò chết rủ trên cây,
Bồ cu mở lịch xem ngà làm ma.
Cà cuống uống rượu la đà,
Bao nhiêu cóc nhái nhảy ra chia phần.
Chào mào thì đánh trống quân,
Chim chích mặc quần vác mỏ đi rao...

*

Cái cò chết tối hôm qua,
Có hai hạt gạo vơí ba đồng tiền.
Một đồng thuê trống, thuê kèn,
Một đồng mua mỡ đốt đèn thờ vong.
Một đồng mua mớ rau răm.
Ðem về thái nhỏ thờ vong con cò.

*

Hồn ếch ta đã về đây,
Phải năm khô cạn ta nay ở bờ.
ở bờ những hốc cùng hang,
Chăn chiếu chẳng có trăm đường xót xa
Lạy trời cho đến tháng ba,
Ðược trận mưa lớn ta ra ngồi ngoài.
Ngồi ngoài chỗ rộng thảnh thơi,
Phòng khi mưa nắng ngồi ngoài kiếm ăn.
Trước kia ta vẫn tu thân,
Ta tu chảng được thì thân ta hèn.
Ta gặp thằng bé đen,
Nó đứng nó nhìn nó chẳng nói chi.
Ta gặp thằng bé đen sì,
tay thì cái giỏ tay thì cần câu.
Nó có chiếc nón đội đầu
Khăn vuông chít tóc ra mầu xinh thay
Nó có cái quạt cầm tay,
Nó có ống nứa bỏ đầy ngóe con.
Nó có chiếc cán thon thon,
Nó có sợi chỉ son son mà dài,
ếch tôi mới ngồi bờ khoai,
Nó giật một cái đã sai quai hàm.
Mẹ ơi lấy thuốc cho con,
Lấy những lá ớt cùng là xương sông.
ếch tôi ở tận hang cùng,
Bên bè rau muống phía trong bè dừa.
Thằng măng là con chú tre,
Nó bắt tôi về làm tội lột da.
Thằng hành cho chí thằng hoa,
Mắm muối cho vào, cay hỡi đắng cay.

*

CÁCH SỐNG NHÀN HẠ, XA HOA VÀ TỘI ÁC CỦA ĐỊA CHỦ

Bóc áo, tháo cày.

*

Cưa sừng, xẻ tai.

*

Cá vàng, bụng bọ.

*

Cá lớn nuốt cá bé.

*

Giàu điếc, sang đui.

*

Ngồi mát, bát đầy.

*

Ruộng cả, ao liền.

*

Tiền dư, thóc mục.

*

Tiền rời, thóc đống.

*

Tiền ròng, bạc chảy.

*

Ruộng sâu, trâu nái.

*

Hoa ra bạc, khạc ra tiền.

*

Nhà giàu nói đâu ra đấy.

*

Họ chả hay, cày chả biết

*

Hết nạc vạc đến xương

*

Ðược dằng chân, lân đằng đầu

*

Ði cuốc đau tay, đi cày mỏi gối

*

Ngồi đống thóc, móc đống tiền

*

Mạnh vì gạo, bạo vì tiền

*

Hung chi hơn gạo, bạo chi hơn tiền

*

Bòn nơi khố rách, đãi nơi quần hồng

*

Trống chùa ai đánh thì thùng,
Của chung ai khéo vẫy vùng thành riêng

*

¡n no rồi lại nằm khèo,
Nghe giục trống chèo bế bụng đi xem.

*

Làm thì chẳng muốn bằng ai,
¡n thì thứ nhất, thứ hai trong làng.

*

Trong nhà đã có vàng mười,
Song le còn muốn của người sâm nhân.

*

Trong nhà đã có hoàng cầm,
Song le còn muốn nhân sâm nước người.

*

Trong nhà đã có đồ chơi,
Song le còn muốn của đời thêm xinh.

*

Thiếu thuế bắt vợ,
Thiếu nợ bắt con.

*

Cả vú lấp miệng em,
Cả hèm lấp miệng hũ.

*

Ngó lên đám cấy ông cai,
Cấy thưa ông ghét, cấy dày ông thương.

*

Con lành con ở cùng bà,
Váng mình sốt mẩy, con ra ngoài đàng.

*

Cào cào giã gạo tao xem,
Tao may áo đỏ, áo đen cho cào.

*

Tháng sáu gọi cấy rào rao,
Tháng mười lúa chín, mõ rao cấm đồng.

*

Cái cò, cái vạc, cái nông,
Ba cái cùng béo vặt lông cái nào?
Vặt lông cái vạc cho tao,
Hành, răm, nước mắm, bỏ vào mà thuôn.

*

- Cái cò, cái vạc, cái nông,
Sao mày giẫm lúa nhà ông, hỡi cò?
- Không! Không! tôi đứng trên ờ,
Mẹ con cái vạc đổ ngờ cho tôi.
Chẳng tin thì ông đi đòi,
Mẹ con nhà nó còn ngồi đây kia.

*

Cái có lặn lội bờ ao,
Hỡi cô yếm đào, lấy chú tôi chăng?

Chú tôi hay tửu hay tăm,
hay nước chè đặc, hay nằm ngủ trưa.
Ngày thì ước những ngày mưa,
Ðếm thì ước những đêm thừa trống canh.

*

Cái cò mày mổ cái tôm,
Cái tôm quặt lại, lại ôm cái cò.
Cái cò, mày mổ cái trai,
Cái trai quặp lại, lại nhai cái cò.
*

NHỮNG MÂU THUẨN TRONG SINH HOẠT GIỮA NÔNG DÂN VÀ ĐỊA CHỦ

No nên bụt, đói ra ma.

*

Giàu bán chó, khó bán con.

*

Làm phúc nơi nao, cầu ao chẳng bắc.

*

Khó giữ đầu, giàu giữ của.

*

Giàu ruộng đợ, nợ ruộng thuê.

*

Hay làm thì đói, hay nói thì no.

*

Bà chúa đứt tay bằng ăn mày sổ ruột.

*

Bà tiền, bà thóc, bà cóc gì ai.

*

Ðã giàu thì lại giàu thêm,
Ðã khó, lại khó cả đêm lẫn ngày.

*

Nhà giàu ngày ăn ba bữa,
Nhà khó đỏ lửa ba lần.

*

Nhà giàu tham việc, thất nghiệp tham ăn.
Ngồi mát ăn bát vàng, lầy cầy không đầy bát.

*

Giàu từ trong trứng giàu ra,
Khó từ ngã bảy ngã ba khó về.

*

Trứng rồng lại nở ra rồng,
Liu điu lại nở ra dòng liu điu.

*

Con vua thì lại làm vua,
Con nhà kẻ khó bắt cua tối ngày.

*

Con quan thì lại làm quan,
Con nhà kẻ khó đốt than tối ngày.

*

Con vua thì lại làm vua,
Con sãi ở chùa lại quét lá đa.
Bao giờ dân nổi can qua,
Con vua thất thế lại ra ở chùa.

*

Giàu không ra khỏi ngõ,
Khó mọi chỗ mọi hay.

*

Giàu sang nhiều kẻ tới nhà,
Khó khăn nên nỗi ruột rà xa nhau!

*

Giàu thì cơm cháo bổ lao,
Khó thì đánh điếu thuốc lào ngậm hơi.

*

Có ăn vất vả đã cam,
Không ăn ta nghỉ ta làm làm chi.

*

Hơn nhau tấm áo manh quần,
Thả ra bóc trần ai cũng như ai.

*

Bớt đồng thì bớt cù lao,
Bớt ăn bớt uống thì ta bớt làm.

*

Nhà giàu trồng lau ra mía,
Nhà khó trồng củ tía ra củ nâu.

*

No cơm ấm cật, dậm dật mọi nơi,
Quần áo tả tơi, mọi nơi chẳng dật.

*

Mẹ chồng nàng dâu,
Chúa nhà, người ở, yêu nhau bao giờ!

*

Trời ơi trời ở chẳng công,
Kẻ hai ba vợ, người không vợ nào.

*

Hèn mà làm bạn với sang,
Chỗ ngồi chỗ đứng có ngang bao giờ.

*

Cố công sống mấy nghìn năm,
Thử xem thửa ruộng mấy trăm người cày.

*

Thằng Bờm có cái quạt mo,
Phú ông xin đổi ba bò chín trâu,
Bờm rằng: Bờm chẳng lấy trâu.
Phú ông xin đổi ao sâu cá mè,
Bờm rằng: Bờm chẳng lấy mè.
Phú ông xin đổi ba bè gỗ lim.
Bờm rằng: Bờm chẳng lấy lim.
Phú ông xin đổi con chim đồi mồi.
Bờm rằng: Bờm chẳng lấy mồi.
Phú ông xin đổi hòn xôi, Bờm cười.

*

Mẽậnnn, dân tàn.

*

Hết quan, tàn dân.

*

Quan tha, nha bắt.

*

Quan cần, dân trễ.

*

Qua hai, lại một.

*

Quan yêu, bạn ghét.

*

Bút sa, gà chết.

*

Phép vua thua lệ làng.

*

Miệng quan, trôn trẻ.

*

Vô phước bước cửa quan.

*

Quan cả vạ to.

*

Quan trong hơn quan ngoài.

*

Khôn làm lại, dại ở nhà.

*

Quan cứ lệnh, lính cứ truyền.

*

Quan phủ đi, quan tri nhậm.

*

Tuần hà là cha ke cướp.

*

Quan thì xa, bản nha thì gần.

*

Thứ nhất quận công, thứ nhì không khố.

*

Thừa nhất quận công thứ nhì iả đồng.

*

ỉa đồng một bãi, bằng vạn đại quận công

*

Muốn nói gian làm quan mà nói.

*

Có chí làm quan, có gan làm giàu.

*

Quan nói hiếp, chồng có nghiệp nói thừa.

*

Quan thấy kiện, như kiến thấy mỡ.

*

Nén bạc đâm toạc tờ giấy.

*

Của vào quan như than vào lò.

*

Quan xứ Nghệ, lính lệ Ðình Cao.

*

Quan xứ Nghệ, lính lệ xứ Thanh.

*

Quan muốn sang, nhà hàng muốn đắt.

*

Léo nhéo như mõ réo quan viên.

*

Chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng.

*

Ðược là vua, thua là giặc.

*

Quan bất cần, dân bất nhiễu.

*

Quan kẻ Mọc, thức Mễ Trì.

*

Thứ nhất sờ tai, thứ hai nhà nợ.

*

Muốn làm lớn thì làm láo.

*

Con ơi nhớ lấy câu này,
Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan.

*

Vô phúc đáo tụng đình,
Tụng đình rình vô phúc.

*

Trâu buộc thì ghét trâu ăn,
Quan võ thì ghét quan văn dài quần.

*

Văn thì cửu phẩm đã sang,
Võ thì tứ phẩm còn mang gươm hầu.

*

Quan văn mất một đồng tiền,
Xem bằng quan võ mất quyền quận công.

*

Nhà bay chết lợn toi gà,
Năm ba ông cống đến nhà ngày mưa.

*

Tậu voi chung với đức ông,
Vừa phải đánh cồng vừa phải hót phân.

*

Bộ Binh, bộ Hộ, bộ Hình,
Ba bộ đồng tình bóp vú con tôi!

*

Quan có cần nhưng dân chưa vội,
Quan có vội quan lội quan sang.

*

Miệng kẻ sang có gang có thép
Ðồ kẻ khó vừa nhọ vừa thâm.

*

Ðàn ông quan tắt thì chầy,
Ðàn bà quan tắt nửa ngày nên quan.

*

Khôn ngoan, đến cửa quan mới biết,
Giàu có, đến ba mươi tết mới hay.

*

Tham giàu mà lấy chủ kho,
Ba năm hiệu lượng, vua cho đeo còng

*

Lúc thì chả có một ai,
Lúc thì ông xã, ông cai đầy nhà.

*

Sang chơi thì cứ mà sang
Ðừng bắt dọn đàng mà nhọc lòng dân.

*

Ðục đến chạm, thì chạm đến khăng,
Ðòn đánh lý trưởng thì văng cả làng.

*

Thừa quan thì mới đến dân,
Thừa nha môn, phần đến sãi đò đưa.

*

Trẻ chẳng tha, già chẳng thương,
Cóc, nhái, ễnh ương, chấp chi nhặt nhạnh.

*

Vạn Niên là Vạn Niên nào?
Thành xây xương lính, hào đào máu dân.

*

AI về xe ván cho dày,
Ðóng thuyền đợi bến, rước thầy mẹ sang.
Thuyền lớn, quan bắt chở lương,
Còn chiếc thuyền nhỏ cùng nàng sang sông.
Chờ nàng anh đứng anh trông...

*

Nhất thì bộ Lại, bộ Binh,
Nhì thì bộ Hộ, bộ Hình cũng xong.
Thứ ba thì đến bộ Công,
Nhược bằng bộ Lễ, lạy ông xin về.

*

Trời mưa cho ướt lá bầu,
Anh làm lính lệ đi hầu ông quan,
Thương người mũ bạc, đai vàng,
Ðem thân mà đội mâm cam sao đành.

*

Cậu cai nón dấu lông gà,
Cổ tay đeo nhẫn gọi là cậu cai.
Ba năm đưọc một chuyến sai
áo ngắn đi mượn, quần dài đi thuê.

*

Lấy lính thì được ăn lương,
Lấy thầy ăn óc, ăn xương gì thầy?

*

Em đừng thấy lính mà khinh,
Lãnh binh, thống chế, tam dinh một đồng.

*

Ðẻ đứa con trai,
Chẳng biết nó giống ai?
Cái mặt thì giống ông cai
Cái đầu ông xã, cái tai ông trùm.

*

Em là con gái đồng trinh,
Em đi bán rượu qua dinh ông Nghè.
Ông Nghè sai lính ra ve,
"Trăm lạy ông Nghè, tôi đã có con!"
- Có con thì mặc có con,
Thắt lưng cho giòn, theo vòng cho mau.

*

Thuyền than, lại đậu bến than,
Gặp cô yếm thắm, ôm quàng ngang lưng.
- Thôi thôi, tôi van cậu đừng!
Tôi lạy cậu rằng đừng!
Tuổi tôi còn bé chưa từng nguyệt hoa.
Tôi về gọi chị tôi ra,
Chị tôi đã lớn, nguyệt hoa đã từng.

*

Trèo lên cây khế mà rung,
Khế rụng đùng không biết khế ai?
- Khế này khế của ông cai,
Khế vừa ra trái chị hai có chồng.

*

Tháng tám có cếuuu vua ra,
Cấm quần không đáy, người ta hãi hùng.
Không đi thì chợ không đông,
Ði thì phải lột quần chồng sao đang!
Có quần ra quán bán hàng,
Không quần ra đứng đầu làng trông quan.

*

Gió đưa ông đội vô kinh,
Bà đội thương tình, cắp nón chạy theo.

*

Cậu cai buông áo em ra!
Ðể em đi chợ kẻo mà chợ trưa.
Chợ trưa, rau nó héo đi
Lấy gì nuôi mẹ, lấy gì nuôi con?

*

NHỮNG NHẬN ĐỊNH CỦA NHÂN DÂN VỀ NỘI CHIẾN

Một nhà hai chủ không hòa
Hai vua một nước ắt là không yên.

*

Cái cò lặn lội bờ sông,
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non.
- Nàng về nuôi cái cùng con,
Ðể anh đi trẩy nước non Cao Bằng.
ở nhà có nhớ anh chăng?
Ðể anh kể nỗi Cao Bằng mà nghe.

*

Ba năm trấn thủ lưu đồn,
Ngày thì canh điếm, tối dồn việc quan.
Chém tre, đẵn gỗ trên ngàn,
Hữu thân hữu khổ, phàn nàn cùng ai!
Miệng ăn măng trúc măng mai,
Những giang cùng nứa biết ai bạn cùng?

*

Anh đi lưu thú Bắc Thành,
Ðể em khô héo như nhành từ bi.

*

Nước ròng chảy đến tam Giang,
Sầu đâu chín rụng, sao chàng biệt tin.

*

Chàng ơi! đi trẩy kẻo trưa,
Cửa nhà cậy mẹ, nắng mưa nhờ trời.
Em đi cầu khấn phật trời,
Biết than cùng trời, biết thở cùng ai!

*

Lính vua, lính chúa, lính làng,
Nhà vua bắt lính cho chàng phải ra.
Giá vua bắt lính đàn bà,
Ðể em đi đỡ anh và bốn năm.
Bởi vua bắt lính đàn ông,
Tiền lưng gạo bị, sắm trong nhà này.

*

Kìa ai tiếng khóc nỉ non,
ấy vợ chú lính trèo hòn đèo Ngang.
Chém cha cái giặc chết hoang,
Làm cho thiếp phải gánh lương theo chồng.
Gánh từ xứ Bắc, xứ Ðông,
Ðã gánh theo chồng lại gánh theo con.

*

Ngang lưng thì thắt bao vàng,
Ðầu đội nón dấu, vai mang súng dài.
Một tay thì cắp hỏa mai,
Một tay cắp giáo, quan sai xuống thuyền.
Tùng tùng trống đánh ngũ liên,
Bước chân xuống thuyền nước mắt như mưa...

*

Con chuột mắc bẫy,
Bới gốc tre già
Ðẽo ra đòn xóc...
Chồng đi lính,
Vợ ở nhà khóc hi hi,
Trời ôi! Sing giặc làm chi,
Cho chồng tôi phải ra đi chiến trường.

*

Chàng ơi! Trẩy sơm hay trưa?
Ðể em gánh gạo tiễn đưa hành trình,
- Thương nàng đã đến tháng sinh,
¡n ở một mình trông cậy vào ai?
Rồi khi sinh gái hay trai,
Sớm khuya mưa nắng lấy ai bạn cùng!
- Sinh gái thì em gả chồng,
Sinh trai lấy vợ mặc lòng thiếp lo.

*

Ðường trường cách trở nước non,
Mẹ già đầu bạc thiếp còn xuân xanh.
Giang sơn thiếp gánh một mình,
Có hay chàng tỏ tâm tình thiếp chăng?
Trời ơi! có thấu tình chăng?
Một ngày đằng đẵng xem bằng ba thu!
Ruột tằm bối rối vò tơ,
Gan vàng sao khéo thờ ơ dạ vàng!

*

Chàng trẩy đi kể đã mấy đông,
Cho loanoón gió, cho rồng chờ mưa.
Tấm gan vàng, dạ sắt, thiếp tôi ngẩn ngơ,
Lấy ai gìn giữ con thơ cho chàng!
Nghiã vợ chồng đồng tịch đồng sàng,
Ðồng sinh đồng tử cưu mang đồng lần.
Chàng trẩy đi vâng lệnh quân thân,
Thiếp xin đôi chữ Tấn Tần hợp duyên.
Nửa một mai bóng quế giãi thềm
Bóng trăng thấp thoáng, ngọn đèn mờ xanh
Chàng trẩy đi, nước mắt thiếp tôi chạy quanh
Chân đi thất thểu, lời anh dặn dò...

*

Cậu lính là cậu lính ơi!
Tôi thương cậu lắm, nắng nôi sương hàn!
Lính này có vua, có quan,
Nào ai cắt lính cho chàng phải đi!
Nay trẩy kim thì, mai trẩy kim ngân.
Lấy nhau chưa được ái ân,
Chưa được kim chỉ Tấn Tần như xưa.
Trầu lộc em phong lá dừa,
Chàng trẩy mười bốn, em đưa hôm rằm!
Rủ nhau ra chợ Quỳnh Lâm,
Vai đỗ gánh xuống, hỏi thăm tin chồng.
Xót xa như muối bóp lòng,
Nửa muốn theo chồng, nửa bận con thơ!

*

Ai cùng gặt lúa đỏ đuôi,
Chàng về mà đập mà phơi kịp ngày.
Ai mà giã gạo ba chày,
Giã đi cho trắng, gửi ngay cho chàng.
Sẵn tiền mua bạc mua vàng,
Sẵn tiền, sắm áo cho chàng trẩy kinh.
Sáng trời chàng mới tập binh,
Em ngồi vò võ một mình em lo.
Ruộng nương không ai cày cho,
Trâu bò hèn mọn, em lo dường nào!
Ruộng người cày cấy lao xao,
Ruộng em bỏ cỏ mọc cao ngoài đồng.
Người ta có vợ, có chồng,
Ruộng cạn, mạ úa, trong lòng cũng vui.
Nhà chàng có một mình em,
Ruộng cạn, mạ úa, em ngồi em lo...

*

Trời mưa cho ướt lá bầu,
Vì ai nên phải đi hầu chàng ơi!
Nhà vua cho lệnh về đòi,
Ðồn rằng chàng trẩy hai mươi tháng này.
Tiền gạo em xếp đã đầy,
Ðồ nai, áo nịt, quần, giày, thắt lưng.
Ðồn rằng chàng trẩy hay đừng,
ở nhà công việc nửa mừng nửa lo...
Ruộng nương ai chịu cấy cho,
Ðể em ở lại, đói no vài đồng!
Lấy gì đóng góp cho chồng,
Lấy gì giỗ chạp, thổ công ông bà?
Lấy gì nuôi mẹ, nuôi cha?
Lấy gì thu xếp cửa nhà chàng ơi?
Lấy gì cho ngựa cho voi,
Lấy gì đóng góp như đôi láng giềng?
Chàng đi chưa được nửa niên,
Bỏ thảm bỏ thiết, bỏ phiền cho em.

*

Nhà vua bắt lính đàn ông,
Mười sáu tuổi rưỡi đứng trong công đường.
Ai trông thấy lính chr thương,
Ðứng trong công đường nước mắt như mưa...

*

Trên non tốc một tiếng còi,
Thương con, nhớ vợ, quan đòi phải đi.
Không đi thì sợ quan đòi,
Ra đi thì nhớ cá mòi nấu măng.

Thông tin trên mạng Netcodo
Mọi chi tiết xin vui lòng liên hệ tại
Ban Biên Tập Mạng Netcodo
Ðiện thoại: (54)847247 - Email Intranet: quantri@netcodo.vnn.vn
Email Internet: netcodo@hue.vnn.vn