EM SỢ
Lâm Thị Mỹ Dạ
Những lúc anh khen
"Em tôi xinh đẹp"
Mặt em trẻ đẹp
Xin anh đừng khen
Là lúc em buồn
Tình yêu không ở
Và em thấy ghét...
Trên gương mặt em
Một nỗi lo âu
Năm tháng cuốn trôi
Buốt trong ngực trẻ
Một thời con gái
Lời anh ngọt ngào
Trên gương mặt em
Lòng em đau xé
Nét buồn đọng lại.
Em thôi xinh đẹp
Anh còn yêu ai?
Bài thơ có 4 khổ được xây dựng trên nền nghệ thuật của lối thơ tứ tự - một lối thơ khá tự do. Mười tám dòng, bảy hai con chữ xoay quanh cái tâm sự muôn đời không cũ, ấy là hương sắc tuổi trẻ với năm tháng và tình yêu.
Khổ một - bốn dòng thơ đầu đọc lên nghe như có điều gì phi lý, mấy ai trong đời lại không thích được khen, nhất là đối với phái đẹp, phái thường ganh sắc, thích phô chưng... Vậy mà "Em" trong bài thơ lại không thích được khen "Mặt em trẻ đẹp". Ðọc, lắng nghe âm hưởng các dòng thơ, ta như gặp ở đây một cô gái hồn nhiên mà đầy ý tứ. Cô nói "Buồn" và "Ghét" "Những lúc anh khen mặt em trẻ đẹp", là thực hay cốt giấu lòng mình? Xét mạch phát triển tâm trạng nhân vật trong bài thơ, ta nhận ra cái sự "Buồn" và "Ghét" được em nhắc tới lúc này có lẽ chỉ là cách nói ở buổi sơ đầu, đúng hơn em chỉ hơi "ghen ghét" kiểu như "ghét cái mặt!" trong ngôn ngữ thường nhật của các cô gái mới lớn, nghĩa là cái sự ghét này chỉ có ở lời thơ nhưng lại không thực ở cõi lòng. Hai sự này đan xen nhau lấp lánh như vàng và đồng trong tiếng vang ngân của một quả chuông nhà thờ nào đó.
Bốn dòng thơ tiếp bộc lộ rõ hơn tâm trạng em. Cái sự "Buồn" và "Ghét" ở khổ thơ trên lúc này đã có tên là "Lo âu", một nỗi lo âu "Buốt trong ngực trẻ", đang lớn dần trong em một cách mơ hồ. Sự âu lo ấy chưa có hình, rõ ý. Người ta bảo: Con gái phải dè chừng với những lời ngọt ngào của đàn ông! Em nghĩ: Mấy ai thích nghe lời nói xẵng, vả lại, còn có người thế này, người thế khác! Phải đâu ai cũng như ai.. tin và đi đến với tình yêu bằng lòng tin ấy, em lúc này muốn được nghe và nghe nhiều lần tiếng nói của anh! Những ngày này em có thể quên ăn để sống bằng chính tiếng nói ngọt ngào ấy. Năm tháng lặng lẽ lăn đi, rồi một hôm bất chợt trời không nắng, không mưa, chỉ vừa vừa gợi nhớ và em lờ mờ nhận ra hình như những lời ngọt ngào kia không nằm ở phía trái tim, chúng cũng không nằm trong đôi mắt mà chỉ nằm trong lời nói của anh thôi!!! Ðây phải chăng là địa chỉ khởi sự cho mọi "lo âu" và "em sợ"?
Khổ thơ thứ ba, tác giả để em - nhân vật trữ tình của bài thơ bộc lộ rõ hơn những "lo âu" dẫn đến "em sợ" ngay trong những ngày còn đang yêu anh. Mở khổ thơ bằng "Em tôi xinh đẹp" và đối tiếp: "Xin anh đừng khen", lời thơ tuy vẫn dịu dàng, thanh nhã nhưng nếu ta để tâm lắng nghe sẽ thấy chen trong các tiếng vang ngân của bốn thanh ngang và huyền là âm hưởng xa vắng lạnh lùng, phải chăng đây là tâm trạng, là thái độ của em từ sau cái ngày nhận ra tiếng nói của trái tim anh chưa hề lên tiếng, chưa hề thổn thức thực sự về em và tình yêu của em. Hai câu thơ tiếp sau nói rõ hơn về suy nghĩ này. Tại đây phẩm hạnh cô gái lại sáng lên lần nữa, ấy là lời nói nhẹ nhàng, bình tĩnh đủ nghe, đủ ý mà dứt khoát: "Tình yêu không ở/Trên gương mặt em". Như vậy tình cảm giữa em và anh đã rõ ràng, em buồn đấy nhưng biết làm sao!!! Qua đây ta thấy "em" là cô gái sớm tiếp nhận được nét đẹp giới tính - biết lo xa cái cần phải lo cho đời mình, yêu thương đúng mực, không dựa trên vẻ đẹp hình thức, không dựa trên khuôn mặt của em. Ðành rằng cái đẹp là cần thiết song không phải là tất cả.
Sáu câu còn lại xem như một xen độc thoại của nhân vật thơ, nó là dư âm được phát ra từ những dòng tâm sự trên đang lan ngân trong không gian, gợi người đọc, người nghe suy ngẫm và liên tưởng về những cuộc đời - những mối tình đã xây dựng trên nền tình yêu hình thức, trên nền của một trong hai người bị động, vội vàng chưa thật hiểu nhau. Những câu thơ ấy như những tiếng vọng hoặc nốt nhấn, nốt lặng trong một bản đàn, khơi gợi mọi người hãy suy nghĩ cùng em, giúp em, giúp mình giải quyết một thực tế, một bài học vào đời.
Bài thơ đã khép lại mà sự lắng kết vang ngân của nó - tiếng lòng người bạn, người chị, người mẹ chuyển lại cho đàn em và những đứa con đang đứng trước ngưỡng cửa tình yêu, ngưỡng cửa cuộc đời, một bài học nhẹ nhàng mà cần thiết.
(Nguyễn Ðức Khuê)
Thông tin trên mạng Netcodo
Mọi chi tiết xin vui lòng liên hệ tại
Ban Biên Tập Mạng Netcodo
Ðiện thoại: (54)847247 - Email Intranet: quantri@netcodo.vnn.vn
Email Internet: netcodo@hue.vnn.vn