Vách Quế :

• Các cung cho cung nữ ở thời xưa thường dùng gỗ Quế để ốp tường (nhằm ltạo không khí ấm áp) nên gọi là vách quế.
  Cung oán ngâm khúc :
  Trãi vách quế gió vàng hiu hắt.
  Mãnh vũ y lạnh ngắt như đồng.

Vạn bệnh hồi xuân : Sách thuốc của Cung Đình Hiền đời Minh.

Văn Quân :

• 1. Tức Như ý, Văn quân, hai nhân vật trong vở tuồng của Việt Nam. Xem Như ý, Văn Quân.
  2. Tức nàng Trác Văn Quân. Xem Tư Mã Phượng Cầu.
  

Văn Thiên Tường :

• Nghĩa sĩ đời Nam Tống bị giặc Nguyên bắt giam, ông có làm bài "Chính khí ca" để tán dương cái khí chính đại của các trung thần nghĩa sĩ.
  Xem Hơi chính.
  

Văn Vũ : Văn Vương và Vũ Vương, hai vua sáng nghiệp nhà Chu.

• Thời vua Trụ nhà ân, Văn Vương làm Tây Bá Vương dựng nước ở chân núi Kỳ Sơn (Nay thuộc Thiểm Tây), ra sức tích điều thiện, làm điều nhân, thi hành chính đạo. Sau có người gièm nên ông bị vua Trụ cầm tù ở Dữu Ký. Có kẻ bầy tôi là Tán Nghi Sinh dâng con gái đẹp cho vua Trụ, Văn Vương mới được phóng thích trở về nước cũ.
  Chu Vũ Vương là con Chu Văn Vương, tên Phát. Cuối đời nhà ân, kế vị cha giữ chức Tây Bá Vương. Vua Trụ vô đạo, Vũ Vương thống lĩnh quân chư hầu đông chinh đánh bại vua Trụ ở Mục Dã, phế nhà ân, dựng nghiệp nhà Chu, đóng đô ở đất Cảo, ở ngôi được 19 năm.
  Văn Vương và Vũ Vương được nhà Nho xem là những ông vua hiền.
  

Văn Vương : Chu Văn Vương, xem Văn Vũ.

Vân Đồn :

• Tên một thương cảng ở lộ An Bang thời Lý, Trần, Lê. Nay thuộc Quảng Ninh.
  

Vân Hán : Xem Giang Hán.

Vân lộ : Xem Thanh Vân.

• Nguyễn Công Trứ :
  Đường mây rộng thênh thang cử lộ.
  Nợ tang bồng tay trắng vỗ tay reo.

Vân mộng : Xem Chằm Vân Mộng.

Vân Nam Vương : Tức Thoát Hoan, con Hốt Tất Liệt, được phong ở Vân Nam.

Vầng ô : Mặt trời. Xem Kim ô.

Vẫy mặt trời lùi lại :

• Xưa Lỗ Thương Công đánh nhau với nước Hàn, đang đánh hăng thì trời tối, ông bèn vung kích vẫy lui mặt trời, mặt trời phải quay lui lại 3 xá (xá : đơn vị chiều dài cổ, 1 xá = 30 dặm).
  Câu trên lấy nghĩa từ chử "Huy qua."
  Sách Hoài Nam tử nói rằng Lỗ dương Công con Tư Mã Tử Kỳ, cháu Sở Bình Vương thời Chiến quốc.
  Phan Bội Châu : Mưa gió thâu đêm gà gáy, lời can trường gắn bó chuyện đồng cầu. Đòng Lỗ đương toan kéo mặt trời tà, hăng hái nam bôn bắc tẩu. (Văn tế Đặng Nguyên Cẩn và Đặng Thúc Hứa.)
  
• Về mục lục V

Vẽ Phù dung : Vẽ đẹp như hoa Phù dung.

• Trong bài "Trường hận ca" của Bạch Cư Dị tả sắc đẹp Dương Quý Phi có viết : "Phù dung như diện liễu như my" (Hoa Phù dung như khuôn mặt đẹp của nàng và lá liễu như nét lông mày).
  Cung oán : Vẽ phù dung một đóa khoe tươi.
  

Vệ Giới : Người đời Tấn, người đẹp văn hay, sống đến 27 tuổi thì mất.

Vệ Thanh : Danh tướng đời Hán.

Vi Trung :

• Trương Hoa đời Tấn đón mời ẩn sĩ là Vi Trung, Trungthác bệnh không ra, người ta hỏi cớ, Trung nói : Ta còn đương lo sóng rớt ở cái vực sâu kia nó tràn đến ta, há lại xắn áo mà lội nữa ư ?"
  

Vía Mai : Xem Hồn Mai.

Viên Môn : Cửa dựng bằng càng xe (Viên : Càng xe).

• Thời xưa, vua đi tuần thú, săn bắn cõi ngoài, dừng lại ở đâu thì quây các cỗ xe làm giậu, dựng càng xe làm cửa ra vào gọi là "Viên môn".
  Lời sớ sách Chu Lễ nói : Vua dừng lại nghĩ nơi hiểm trở, phòng bị những việc bất thường nên lấy cỗ xe làm giậu, dựng ngược xe làm cửa tức là dựng ngược hai càng xe mỗi bên một cái giáp lại với nhau gọi là "Viên môn".
  

Viên Tính : Tên một học trò nghèo, chết đói ở dọc đường.

Viết Châu biên sách Hán :

• Ngòi viết của Chu Bột chép sử nhà Hán, ý nói được người bề tôi như Chu Bột cứu nguy cho nhà Hán.
  Hán Thư : Cao Tổ mất, Lã Hậu dùng thuốc độc giết Triệu Vương, mưu toan đưa người họ Lã vào nắm những chức vụ quan trọng trong triều Hán. Hiếu Huệ mất, Lã Hậu cho anh em mình là Lỗ Thái, Lã Sâm, Lã Lộc làm tướng nắm giữ các đạo quân phía Nam và phía Bắc, cho những người họ Lã nắm giữ các chức vụ trong cung, uy quyền họ Lã bắt đầu từ đó, các công khanh ai cũng không chắc số mệnh mình sẽ sống. Họ Lã nắm hết binh quyền mưu việc phế họ Lưu tự lập làm vua. Chu Bột và Trần Bình đem quân giết họ Lã, lập vua Văn Đế giữ nghiệp nhà Hán (Cao Hậu ký).
  

Việt Nhân :

• Trần Việt Nhân, hiệu Biển Thước., danh y thời thượng cổ.
  

Vọng phu :

• Tên núi có đá trông giống hình người đàn bà đứng (trông chồng). Theo một chuyện cổ phổ biến ở nước ta, các tỉnh Thanh Hóa, Lạng Sơn, Bình Định đều có núi Vọng Phu.
  Chuyện cổ kể rằng : Xưa kia, một hôm, hai anh em ruột đang cùng ăn mía rồi đâm ra cãi cọ đuổi đánh nhau, người anh nổi giận lấy con dao đang cầm róc mía ở tay ném em. Con dao trúng vào đầu, máu chảy lênh láng. Người anh hoảng sợ bỏ trốn biệt tích. Người em gái được cứu sống rồi lớn lên buồn vì nỗi mất anh cũng bỏ làng đi làm ăn nơi khác. Hơn 20 năm sau, hai anh em tình cờ gặp lại nhau mà vẫn không nhận ra. Tạo hóa trớ trêu, họ lại yêu nhau và kết nghĩa vợ chồng. Họ sinh được một con. Một hôm, cùng cuốc đất trồng mía, nhễ nhại mồ hôi, ngồi nghĩ, chồng lau trán cho vợ và nhận ra trên trán vợ sát mái tóc có một vết sẹo dài, hỏi căn do, chị vợ bùi ngùi kể lại đầu đuôi câu chuyện buồn thảm từ thời thơ ấu. Anh chồng nghe xong, bàng hoàng nhận ra sự thật, anh hối hận, đau khổ vô cùng về nỗi bất hạnh của mình bèn quyết định bỏ vợ con trốn đi không một lời nhắn lại... Người vợ ở nhà ngày ngày ngóng trông chồng mà không biết duyên cớ tại sao chồng bỏ đi biệt tích. Nàng ẳm con lên núi đứng trông chồng, cuối cùng mõi mòn hóa thành đá.
  Vọng phu san : Nghiêm Quân Phu lấy vợ là Bàng Bì Thị 10 năm không có con, chàng bèn rẫy và bỏ. Bì Thị làm bài thơ để từ giã rằng : "Đương thời tâm sự dĩ tương quan, Vũ tán vân thu nhất sướng gian, Tiên thị cô phàm tòng thử khứ, bất kham trùng thượng vọng phu san". Chàng cảm động, vợ chồng lại ở với nhau như cũ.
  

Võ Hậu :

• Tục Thông Chí : Võ Hậu người đất Tinh Châu, thời Đường Thái Tông được vời vào cung giữ chức Tài nhân (nữ quan). Thái Tông mất, bà cắt tóc đi tu. đến đời Cao Tông bà lại để tóc vào cung rồi được lập làm Hoàng hậu. Cao Tông mất, bà lên cầm quyền, lâm triều xuống chế, phế con là Trung Tông, tự lập làm vua, đổi quốc hiệu là Chu. Đến năm đầu năm Thượng Nguyên được tiến hiệu Thiên Hậu.
  

Vô Kỷ :

• Sư tu ở chùa Lệ Kỳ (Chí Linh, Hải Dương), bị ả Hàn Than quyến rũ. Sau Hàn Than có thai rồi ốm chết, Vô Kỷ cũng vì nhớ thương mà chết.
  Xem Đào thị.
  

Vu Hựu : Xem Lá thắm.

Vu Liên : Tên tập thơ của Trạng nguyên Nguyễn Trực (Thanh Oai).

Vũ Hầu :

• Tức Gia Cát Lượng, người giúp Lưu Bị lập nên nhà Thục Hán, có nhiều công lao, được phong tước Vũ Vương Hầu gọi tắt là Vũ Hầu và có khi gọi là Gia Cát Vũ Hầu.
  

Vũ Hậu thổ :

• Bà Võ Hậu đời Đường chiếm ngôi của con, bà có tính hay hoang dâm. Người bấy giờ mới đặt ra câu chuyện bà thần Hậu thổ nằm với trai là Vi An Đạo cốt để nói mánh Võ Hậu.
  

Vũ Huyệt :

• Hang Vũ Huyệt trên núi Cối Kê huyện Triệu Hưng tỉng Chiết Giang. Đây là một thắng cảnh của Trung Quốc.
  

Vũ Môn :

• Thượng lưu sông Hoàng Hà (Giữa huyện Hà Tân, Sơn Tây và Hán Thành, Thiểm Tây). ở đây có mõm đá như hình cái cửa. Tương truyền thời thượng cổ vua Vũ nhà Hạ trị thủy đã đục phá mõm đá này cho rộng ra nên gọi là Vũ Môn (cửa vua Vũ).
  Theo "Tam tần ký" và "Thủy Kinh chú" thì Vũ Môn có sóng dữ, hàng năm vào tiết tháng 3 cá chép khắp nơi kéo về vượt qua Vũ Môn, con nào nhảy qua được thì hóa rồng. Nhân đó, cửa vũ dùng chỉ chốn trường thi và thi đỗ gọi là vượt qua cửa vũ.
  Theo "Đại Nam nhất thống chí" thì ở nước ta cũng có Vũ môn ở dãy núi Khai Trường huyện Hương Khê, Hà Tĩnh. Đây là dòng suối có 3 bậc. tương truyền hàng năm đến tháng 4 mưa to, có nước nguồn thì cá chép ngược dòng chảy qua Vũ môn để hóa rồng.
  Thơ Vi Trang (Tiền thục) :
  Tâm như Nhạc sắc lưu Tần địa.
  Mộng trục hà thanh xuất Vũ môn. (Lòng như sắc núi Nhạc Lưu chốn đất Tần, mộng đuổi theo tiếng sông Hà mà ra cửa Vũ).
  Lưu nữ tướng :
  Vũ môn mong vượt sóng đào.
  Hay tìm Trịnh Tử thay vào Thiên thai. Vân Tiên :
  Công danh ai chẳng ước mơ.
  Ba tầng cửa Vũ một giờ nhảy qua.

Vũ nương : Tức nàng Vũ Thị Thiết.

• Truyền kỳ mạn lục : Vũ Thị Thiết là cô gái xinh đẹp nết na quê ở huyện Nam Xương, đẹp duyên cùng chàng họ Trương. Khi hương lửa đang nồng, chàng Trương phải đi lính xa. Lúc ấy nàng đang mang thai. ít lâu sau nàng sinh được một đứa con trai. ở nhà mẹ con bìu ríu nuôi nhau. Tối tối, nàng thường chỉ vào bóng mình trên vách mà đùa với con rằng : "Bố con đấy". Thời gian thắm thoắt, chàng Trương mãn hạn trở về, đứa trẻ không nhận bố lại bảo rằng : "Bố con tối mới đến cơ, mẹ đi bố cùng đi, mẹ ngồi bố cùng ngồi." Trương sinh nghi bèn ruồng rẫy mắng nhiếc vợ phụ tình bạc nghĩa. Nàng họ Vũ khóc lóc phân trần thế nào cũng không lọt tai chồng, buồn rầu mới nhảy xuống sông Hoàng Giang tự tử. Về sau, câu chuyện được sáng tỏ, chàng Trương hối hận bèn cho dựng đàn giải oan ở bờ sông.
  

Vũ Quỳnh :

• Người làng Đường An, đỗ Hoàng Giáp đời Hồng Đức, làm quan đến thượng Thư.
  

Vũ Vương : Vua Vũ. Xem Văn Vũ.

Vương Bá :

• Người đời Đường, lúc chưa làm nên thường đến ăn xin ở cửa chùa Huệ Chiêu. Bọn đồ lê (sư ni) ở đấy rất ghét thói ăn chực của Bá, tìm cách làm nhục. Bá bực mình bỏ đi, về sau đỗ làm đến chức Thứ Sử.
  
• Về mục lục V

Vương Bàng :

• Loại Tụ : Vương Bàng là con Kinh công Vương An Thạch, một lần Kinh công ở Kim Lăng thấy một kẻ lại cũ của mình đã chết từ lâu hiện đến bèn hỏi có biết Vương Bàng ở đây không. Kẻ lại dẫn ông đến một chỗ thấy Bàng đương bị ngục tối, cùm kẹp, máu vấy ra đầy đất.
  

Vương Bao tụng :

• Vương Bao người đất Thục đời Hán, tự Tử Uyên, ông có dâng vua bài tụng nói về thánh chúa được hiền thần (Thánh chúa đắc hiền thần tụng). Bài tụng có câu : "Hà tất yên ngưỡng khuất thân như Bành Tổ, xuy khả hô hấp như Kiều Tùng" (Hà tất phải cúi xuống, ngẫng lên, duỗi co như Bành Tổ, thổi, hà xì, hít ra vô như Kiều Tùng).
  

Vương Công Kiên :

• Tướng nhà Tống, giữ Hạp Châu (Tứ Xuyên), đã chiến đấu anh dũng ở núi Điếu Ngư 4 tháng trời chống quân Mông Cổ.
  

Vương Chất : Xem Thạch Thất.

Vương Duy : Xem Chàng Vương.

Vương Đạo : Khanh tướng đời nhà Tấn. Xem Người Đạo thờ vua.

Vương Hộ : Xem Sân Hoè.

Vương Hủ : Tên của Quỷ Cốc Tử.

• Về mục lục V

Vương Lăng :

• Tên người đất Bái, Cao Tổ khi còn hàn vi coi Lăng như anh. Lăng người mộc mạc, chuộng khí phách, ưa nói thẳng, khi Cao Tổ dấy binh ở đất Bái, vào đến Hàm Dương, Lăng cũng tự mình họp bè đảng mấy ngàn người ở Hàm Dương không chịu theo Bái Công. Đến khi Hán Vương quay về đánh Hạng Tịch, Lăng mới đem quân theo Hán. Hạng Vũ bắt mẹ Lăng giữ ở trong quân doanh. Sứ giả của Lăng đến, Hạng Vũ sai dắt mẹ Lăng ngồi quay mặt về hướng đông, ý muốn để vời Lăng. Khi mẹ Lăng tiễn riêng sứ giả, bà khóc mà nói : "Xin vì mụ già này mà nói với Lăng hãy chăm chỉ thờ Hán Vương là bậc trưởng giả, chớ vì già này mà có 2 lòng. Tôi xin lấy cái chết để tiễn sứ giả." Nói đoạn bà đâm cổ tự tử.
  Lăng theo Hán Vương, bình định được thiên hạ, giữ chức Tả Thừa Tướng.
  

Vương Mãnh : Xem Người mò rận.

Vương Tường :
1. Tức Vương Chiêu Quân. Xem Chiêu Quân.
2. Một người trong Nhị thập tứ hiếu. Xem Nằm giá.

Vương Thông : Xem Họ Vương dạy học Phần Hà.

Vỹ Sinh ôm cây : Xem ấp cây.